.
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
↧
NO MONTE DO SEIXO CON ANDAINAS (12-4-2015)
↧
PONTEVEDRA: LARANXEIRAS E LIMOEIROS
.
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
↧
↧
CAPITÁN GOSENDE DESCOBRE UN PETRÓGLIFO EN LAXOSO (QUIREZA)
.
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
O domingo 12 de abril, o colectivo cerdedense Capitán Gosende descubriu, no monte de Laxoso (Quireza), perto da estrada PO-7102, na cimeira dun outarelo (506 m) situado á dereita do vial (dirección norte), un novo gravado rupestre. O petróglifo, que non consta no catálogo de Patrimonio, localízase a uns 850 m, ao sueste, da cimeira do Coto do Corvo (599 m).
Así mesmo, o petróglifo sitúase a uns 235 m, ao sueste, dun depósito calcolítico, catalogado por Patrimonio como “Asentamento ao ar libre Coto do Corvo 1”. Consonte a descrición de Patrimonio: “Fragmentos de cerámica (14) e líticos (1). Un dos fragmentos ten decoración de tradición campaniforme”.
No catálogo de Patrimonio tamén se lle asignan á parroquia de Quireza o “Asentamento ao ar libre Coto do Corvo 2”, a “Mámoa 1 do Coto do Corvo” e a “Mámoa 2 do Coto do Corvo”, malia que, segundo os nosos cálculos, todos tres sitios se localizan na parroquia de Sabucedo (A Estrada). Estes depósitos arqueolóxicos sitúanse a 160 m, 255 m e 265 m de distancia do petróglifo, cara ao nordés. É tarefa pendente corrixir o capítulo arqueolóxico do PXOM de Cerdedo (2014), xa que este documento os localiza aquén das nosas fronteiras.
O novo achado foi bautizado, provisionalmente, co nome de “Petróglifo do monte de Laxoso” (coordenadas.- X: 547.309; Y: 4.714.850). A laxa inscrita, que presenta signos de rotura ou extracción, conserva un agrupamento incompleto de 6 coviñas e media. A meirande acada os 12 cm de diámetro e a máis pequena, os 5 cm.
A carón do conxunto de coviñas, na prominencia granítica que coroa o outarelo, cremos albiscar un motivo podomorfo e un risco en forma de “u” ou ferradura (quizais, moderno).
Cómpre salientar tamén que, segundo as coordenadas adxuntas, as catro mámoas que o PXOM de Cerdedo nomea “Marco do Feal 1”, “Marco do Feal 2”, “Marco do Feal 3” e “Marco do Feal 4” non se atopan na parroquia de Quireza (Cerdedo), senón na de Codeseda (A Estrada). Pola contra, dúas mámoas, dun agrupamento de cinco, da zona Marco do Feal (no linde das parroquias de Quireza e Codeseda, a uns 200-250 m ao sueste das anteriores e a uns 250 m ao noroeste do cimo do Coto do Corvo), visitadas o pasado domingo día 5 de abril, si se localizan en Cerdedo e non están consignadas en parte ningunha.
Coa descuberta do petróglifo do Coto do Corvo, o colectivo Capitán Gosende anota na súa conta o décimo cuarto gravado rupestre (10 gravados, en Cerdedo) e e o patrimonio arqueolóxico cerdedense acada a cifra de vinte e cinco petróglifos (tres, aínda sen localizar)..
.
.
↧
"O RÍO DOS GAFOS TEN MÁIS QUE CONTAR CA MOITAS NOVELAS SUPERVENDAS"
.
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
ENTREVISTA (“Pontevedra 4 costados”-Faro de Vigo, 21-4-2015)
1.- Viene de presentar la segunda edición del libro “O río da memoria. Cartafol do río dos Gafos”. ¿Sinónimo de que ha tenido una gran aceptación?
Se os amigos de Vaipolorío están satisfeitos, eu estou satisfeito. Dende logo, non se pretendía escribir un best-seller, malia que o río dos Gafos teña máis que contar ca moitas novelas supervendas. A acollida do libro por parte do público e da crítica especializada foi moi agarimosa. Humildemente, non se pode pedir máis, só expresar o meu agradecemento.
É unha sorte que se esgotase a primeira edición, pois, posibilitou que Vaipolorío, entidade promotora, recuperase o investimento e, asemade, consonte a súa liña de actuación, déuselles a coñecer outra fasquía do río aos pontevedreses. Mel sobre filloas.
Cómpre salientarmos o apoio da editorial Morgante e o das librarías Paz e Follas Verdes, puntos de venda na cidade, que, nun xesto que as honra, reintegran na súa totalidade o prezo do libro á asociación.
2.- Para el que todavía no haya podido leer la publicación, ¿qué nos podemos encontrar en este libro?
“O río da memoria” é unha viaxe de 225 anos (1745-1970) pola intrahistoria de Pontevedra, un roteiro fascinante no que o Gafos asume, sen pretendelo, o rol de cicerone, un moi particular narrador homodiexético. O libro válese, fundamentalmente, das referencias que a prensa dos séculos XIX e XX fai do río dos Gafos, o río dos leprosos.
Os xornais de entreséculos, aínda que orfos de ilustracións, achégannos información de primeira man sobre o río, a súa paisaxe e a súa paisanaxe. En ausencia de imaxes, botouse man da valiosísima herdanza dos célebres fotógrafos pontevedreses: Zagala, Novás, Pintos... Esta combinación de ingredientes deu como resultado un volume sabedeiro para calquera padal, ameno e de doada consulta. Como ben sinalou a crítica, nesta nosa pequena historia, teñen cabida os persoeiros e a xente do común, a vida cotiá e os grandes acontecementos, o anecdótico e o transcendente, os feitos e as desfeitas.
3.- Creo que no es el primer libro que escribe sobre el Gafos. ¿Tanta historia esconde?
En 2009, co apoio de Vaipolorío e o Concello de Pontevedra, saíu do prelo “Andar primeiro de río. Inmateriais do río dos Gafos”. Esta chiscadela a Cunqueiro, amais de abordar o asunto da microtoponimia ribeirá, fornece os amadores da nosa cultura dun abondoso material arredor dos ríos e a súa circunstancia: fraseoloxía, cantigueiro, refraneiro e adiviñanceiro, contos e lendas. Se están interesados, a asociación aínda conserva algún exemplar.
Di unha copla que “Mentres avante o río, non serei pedra dormente nin tallamar abatido...”, é dicir, mentres o río dos Gafos suque os predios da Boa Vila, seguira sendo escenario do noso acontecer e do traballo edificante dos de Vaipolorío. O río dos Gafos (ou de Tomeza) é, xaora, eterna e muda testemuña do evoluír de Pontevedra: primitivo asentamento, castro, aldea, vila, cidade. O río espella no relanzo das súas augas o bulir da comunidade que, xacando, escolleu instalarse á súa beira, ao amparo da súa madre nutricia.
É a nosa obriga devolverlle a dignidade ao río, preservar a súa integridade. Non hai fin máis meritorio que legarlles aos nosos descendentes un río libre de todo aquilo que o denigra.
4.-Cuentan que la historia del río se escribe en mayúsculas cuando se trata de atestiguar la transformación del municipio.
O río dos Gafos deu conta da chegada do ferrocarril a Pontevedra e aturou calado o proxecto de levar o tren a Marín por riba do seu curso baixo. O río tamén se dispuxo a ser sobrevoado polo enlace da autoestrada que se pretendía conectar coa avenida de Montero Ríos.
O río dos Gafos viviu (mellor, padeceu) a transformación do litoral pontevedrés: as manobras de resucitación do peirao da Moureira, os recorrentes aliñamentos da súa embocadura, o desaforo inmobiliario da beiramar, os reenchidos da ría...; a maiores, a transgresión das súas servidumes e o seu cubrimento por mor da desaxeitada urbanización de Campolongo. De obrigada lectura, o proxecto que en 1933, deseñou Bermúdez de Castro para este ensanche da cidade. Mágoa que caese no esquecemento.
No positivo, o Gafos e os seus afluentes seguen achegando a súa auga á terra de labor e seguen propulsando os aparellos de moenda construídos nas súas ourelas, fariña coa que se elaborou o pan que alimentou a xeracións e xeracións de pontevedreses. As reconcas verdecentes do Gafos agocharon e agochan a maxia da tradición, o namoro e a xogueta e, a pesar das moitas ameazas, ofrécennos de balde o espectáculo da biodiversidade.
O río dos Gafos deunos de beber e de comer e, agora, ameniza o noso lecer ambulatorio. A nosa débeda é impagábel.
5.- El mérito de que la villa -y sus habitantes- tuvieran fama de limpios era del río dos Gafos. ¿Eso es cierto?
Hai uns meses, respondendo outra entrevista, fixen fincapé na relevancia social das desaparecidas lavandeiras, mulleres que durante séculos integraron a paisaxe do Gafos. Estas heroínas anónimas, arrostrando a friaxe e o cansazo, entregáronse a unha angueira tan indispensábel coma mal paga, colaborando decisivamente na hixiene de Pontevedra e dos pontevedreses. Se a cidade e os cidadáns arrecendían a limpo, foi grazas á auga do Gafos e ás atafegadas lavadoras humanas, axeonlladas día tras día encol das laxas ou das súas táboas de lavar. Ao parecer, esta idea foi do agrado dalgunha empresa de ambientadores. Ben está.
Postos a erixir estatuas, as lavandeiras do Gafos, as encantadas e as de carne e óso, ben merecen unha homenaxe.
6.- ¿Confía en su recuperación total?
O saneamento integral do río dos Gafos, de todos os nosos ríos e rías non é só unha obriga moral e política, é unha necesidade perentoria. O lixo non se pode ocultar indefinidamente baixo a alfombra das canalizacións ou dos emisarios submarinos, daquela, urxen medidas eficaces para tratar de xeito integral o noso refugallo. Reciclar e depurar deben ser prioritarios, a súa omisión afecta a sáude pública; respectar a natureza redunda no noso benestar físico e psíquico.
Somos conscientes de que espelir a inercia da xente é un labor lento e dificultoso, pero, como aconteceu coa peonalización, as cousas ben feitas ben parecen. A xestión do ben común debe valerse da pedagoxía. Cómpre seguir avanzando neste modelo de cidade saudábel. Clausurar Ence, liberar o Gafos do cadaleito de Campolongo e exoneralo da súa condición de sumidoiro son tarefas pendentes que, antes ou despois, se levarán a termo. Vaipolorío e os seus activistas axudarán a acelerar o proceso.
7.- ¿Siguen organizando rutas para conocer el patrimonio que luce en los alrededores del río?
A responsabilidade de guiado e interpretación da ribeira do Gafos e do seu tesouro cultural e ambiental compételles, por méritos propios, aos voluntarios de Vaipolorío. Eu, na medida das miñas posibilidades e mentres haxa folgos, estarei ao seu dispor para o que necesiten.
.
.
.
↧
PONTEVEDRA: LARANXEIRAS E LIMOEIROS (Exposición)
↧
↧
PONTEVEDRA: LARANXEIRAS E LIMOEIROS ("Os nenos do mercurio") A ría é nosa e non da Celulosa!!
.
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
↧
CERDEDO: 80 ANOS TRIUNFAIS
.
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
Fonte inaugurada en Cerdedo durante a ditadura
. .
Abriuse a veda do voto e, en Cerdedo, aqueles aos que lles vai a vida nisto andan un chisco abelloados. Hai uns días, porta a porta e con dilixencia, foron distribuídos os exemplares dun panfleto intitulado “2005-2015: 10 anos de goberno”, outro alarde propagandístico que, encargado polos estrategas locais do partido da Gürtel, pagouse, madía leva!, cos cartiños de todos. Con pólvora allea calquera fai festa.
É unha mágoa que tanto a primeira fotonovela (de 2014) como a segunda (máis carghada de bombo) non rexistren o nome do obradoiro de artes gráficas onde foron editadas, xa que, en prol da transparencia, moito conviría unha consulta para saber a canto ascendeu a voda e a revoda. Suponse que o importe ha figurar no libro de contas do Concello (probabelmente, no apartado “Outros gastos”); por desgraza, en Cerdedo non hai oposición que, anque sexa por dignidade, bote as mans á cabeza.
Estamos ás portas de que se cumpra o octoxésimo aniversario do triunfo da dereita en Cerdedo. O último alcalde de esquerdas, o socialista Luciano García Ventín, foi desposuído do seu cargo, perseguido, encarcerado, aldraxado e extorsionado, tras o golpe de Estado fascista de xullo de 1936. O seu sobriño, Ramiro Lois Ventín, canda outros catros membros da mesma familia, todos socialistas, foron fusilados en decembro do ano fatídico. Cunha morea de mortos clamando xustiza, a deriva ideolóxica do PSOE, aquí e acolá, é cousa inadmisíbel. A parroquia nacionalista tamén viviu épocas mellores.
Despois de anos de reiteradas e folgadas maiorías, o Sogro, que foi un dos mandatarios máis lonxevos do mundo mundial (1974-2004), despedíase na prensa afirmando con oufanía que a súa mellor obra fora a remodelación da Casa do Concello. Tempo tivo de reformar o castelo. Aplicando a consigna “Todo atado y bien atado”, acaeceu en Cerdedo o nepótico relevo no poder. Dende as municipais de 2007, o salón de plenos, presidido por oXenro, vén sendo escenario de malleiras do tipo 10-0. Ben, sexamos xustos, 10-1, pois, as boas tundas aínda son mellores se se adornan co gol da honra. Contan os que o viron que é todo un espectáculo de ensaiada coreografía ver os dez braciños erguerse ao unísono.
Segundo o censo de poboación de 1940 (fonte: INE), o número de habitantes de Cerdedo ascendía a 5.211 (2.101 varóns e 3.110 mulleres). Consonte o censo de poboación de 2014 (fonte: INE), a optimista cifra de cerdedenses acadaba os 1.860 (784 teñen máis de 64 anos de idade (fonte: IGE)). A aplicación, durante décadas, da mesma política (“piche e puntos de luz”), auspiciada por unha intricada arañeira clientelar, deu como resultado unha catástrofe demográfica explicitada na perda de 3.351 habitantes. Non se deixen enganar, Cerdedo non é un concello pequeno, é un concello despoboado.
Sospéitase que nos vindeiros comicios, o panorama sexa susceptíbel de empeorar, porque, ao parecer, non hai en Cerdedo quen dea un paso á fronte e ofreza unha alternativa (por non haber, non hai nin quen ouse erguer a voz). Outra impúdica goleada, e semanas atrás, días ao cabo.
Agora ben, con todo o peixe vendido, como se explica a onerosa necesidade de autoafirmación mostrada pola autoridade na súa arroutada editorial?
A nova entrega da serie “Vida e milagres” semella un álbum Panini de 86 páxinas a toda cor (e mais capa e contracapa). Escusan andar na procura dos cromos ou perder o tempo en trocar os repetidos, porque a colección xa vén completa. Aínda así, mellor sería que o caderno fose mudo, porque, no tocante ao estilo (reseso) e á ortografía (deficiente), o autor é digno candidato, xa non á convocatoria de maio, senón á de setembro. Máis de 100 erros ortográficos en apenas 5 páxinas de texto!!!
Na páxina 2, a dúas columnas, principia o que, comunmente, se denomina “Saúda”. Conmóvenos o exceso de sentimentalismo dos primeiros parágrafos, confésolles que a min tamén se me humedeceron os ollos; mais, cómpre ler entre liñas. Cando a autoridade di, de xeito redundante: “Lémbrome claramente do apoio de cada un dos veciños que naquel día quixestes mostrarme o voso apoio...”, quere dicir, como se comprobará, que tamén se lembra de cada un dos veciños que non lle renderon preitesía.
Chegados ao remate da páxina 3, se lles solicitase aos meus alumnos de literatura que escribisen o tema do relato, decantaríanse abofé por “Excusatio non petita, accusatio manifesta”.
Concordo plenamente co expresado pola autoridade no comezo da páxina 4: “Tampouco podemos obviar que, estes últimos anos, tocounos vivir a que está considerada como a maior crise da democracia deste país”. Pódese dicir máis alto, pero non máis claro: os anos de goberno do plenipotenciario partido da Gürtel minaron de tal xeito os fundamentos democráticos que, tras a pérfida reforma laboral, a sectaria reforma educativa, a privatización da sanidade, o desmantelamento dos servizos sociais, a lei mordaza e a enxurrada de corrupción e ladroízo, un xa non sabe se reside nun país do primeiro mundo ou nunha república bananeira (mellor, eucalipteira). Descoñezo as consecuencias que, para as aspiracións políticas da autoridade cerdedense, poida ocasionar este lapso de sinceridade subversiva.
No tocante á estrita austeridade imposta dende fóra, á vista das publicacións que pagamos todos para enxalce da súa maxestade, axiña se conclúe que sempre hai cartos para o que convén.
Moito se laia a autoridade da desaparecida “comedela do xabarín”, esquecendo a pioneira “Festa da Vincha”, loábel iniciativa veciñal, que foi raposeiramente asfixiada porque non lle producía réditos electorais. Se a tolerancia fose unha das súas virtudes, a Festa da Vincha, celebraría este ano a súa XV edición. A axuda económica que recibía do Concello (cando a recibía) era duns 600 euros, ridícula, se a cotexamos cos 70.000 euros destinados a financiar cada lupanda do porco bravo. Ambas as dúas, ao seu xeito, axudaban a situar este recuncho de Terra de Montes. A Festa do Xabarín, a maiores, solicitaba o voto a cambio dun prato de comida.
Ao respecto dos agradecementos polos consellos e pola crítica construtiva, non hai de que.
O 2015 é ano profusamente electoreiro, xa que logo, fariamos ben en blindarnos da lexión de falabaratos que, sen deixar de mirarse para o embigo, porán a proba a nosa paciencia, prometendo coma nunca para incumprir coma sempre. Asistimos impávidos á macabra constatación da sistémica corrupción institucional. Doe presenciar a impunidade coa que manobran as redes gangsterís vinculadas ás maiorías absolutas. Pouca xustiza se pode agardar dun dinamitado Estado de dereito. Urxe rexeneración, mais, quen lle vai pór o axóuxere ao gato?
Neste tempo de xustificada indignación social, os servidores públicos, os que sostemos economicamente (a algúns por riba das súas posibilidades) para que xestionen asisadamente o que é de todos, deberan rexerse polo comedimento e a humildade; deberan deixar de dar tantos consellos e escoitar, de cando en cando, algún.
A situación terminalista de Cerdedo é cuspidiña á relatada na lenda “A cidade somerxida”, recollida por Leandro Carré Alvarellos (As lendas galegas tradizonaes, 1969). No relato, a Virxe vagabunda pregúntalle a unha paisana pola decadencia moral na que se some a cidade de Beria. A muller respóndelle: Porque ninguén quere se poñer a mal côs que rixen e mandan na vila; e uns porque s’arriquecen, e outros porque viven ledamente sen grandes traballos, vanse deixando iren. E os probes inda menos, que nada podemos facer contra dos máis podentes... E tódol-os bos vanse indo pra outras terras; e así a perdizón é maor a cada día. Tras escoitar as explicacións da vella, a Virxe toma a decisión de asolagar a cidade de Beria. Agardemos que a Nosa Señora de Fenosa non se lle dea por recuncar na idea de alagar a valiña.
E pasando nas follas do catálogo haxiográfico, atinximos á paxina 6, remate dunha longa introdución enchoupada de recorrente autobombo. O mellor agardaba por nós ao final, xa que o panexírico deriva en libelo.
Reitero o dito, os políticos deberan facer máis e falar menos (e escribir, a ser posíbel, nada). No penúltimo parágrafo, antecendendo os agradecementos e as apertas, froito dunha inopinada transformación jekyllhydeana (desculpen o palabro), aquela “boa persoa”, aquel “home responsable”, aquel que pedía “mil perdóns” e que facía “propósito cada día para non cometer erros nin causarlle prexuízo a ninguén”, carga desaforadamente contra os veciños que, segundo a súa opinión, “poñen paus nas rodas da evolución”, cualificándoos, ademais, de “irrelevantes”, “insolidarios”, “apenas dous ou tres, e case sempre os mesmos”, “xente que nin tan sequera está empadroada en Cerdedo”. Vindo dun alcalde, que aspira a seguir exercendo e cuxa obriga é garantir a convivencia, este exabrupto é absolutamente intolerábel e a vontade de publicalo, dunha pueril irresponsabilidade.
Reitero o dito, os políticos deberan facer máis e falar menos (e escribir, a ser posíbel, nada). No penúltimo parágrafo, antecendendo os agradecementos e as apertas, froito dunha inopinada transformación jekyllhydeana (desculpen o palabro), aquela “boa persoa”, aquel “home responsable”, aquel que pedía “mil perdóns” e que facía “propósito cada día para non cometer erros nin causarlle prexuízo a ninguén”, carga desaforadamente contra os veciños que, segundo a súa opinión, “poñen paus nas rodas da evolución”, cualificándoos, ademais, de “irrelevantes”, “insolidarios”, “apenas dous ou tres, e case sempre os mesmos”, “xente que nin tan sequera está empadroada en Cerdedo”. Vindo dun alcalde, que aspira a seguir exercendo e cuxa obriga é garantir a convivencia, este exabrupto é absolutamente intolerábel e a vontade de publicalo, dunha pueril irresponsabilidade.
Lémbrolle á autoridade que, mal que lle pese, seguimos vivindo en democracia e que, malia os recortes consumados polo seu partido, segue amparándonos a liberdade de expresión. É evidente que a autoridade dixire mal a crítica e esta doenza é consecuencia da falta de oposición. Vostede está acostumado a facer o que lle peta, sen atrancos, animado por unha lexión de interesados aduladores. Administrar a diverxencia e o descontento tamén vai no soldo. Cando se goberna con man de ferro, facer boa política é asunto desdeñábel. Sementar discordia non está entre as súas atribucións.
Invista toda a súa enerxía en sacar a Cerdedo do buraco no que o meteu e agradeza que haxa alguén que, de raro en raro, lle poña os pés na terra. A grandeza do bo gobernante reside na prudencia, na capacidade de consenso e en aceptar como positivo que non todo o mundo teña por costume ou necesidade facerlle as beiras.
Actúa vostede arroupado por unha maioría absoluta que, se ninguén o remedia, revalidará nas próximas eleccións; que máis quere?, bater algún récord de permanencia? Malo é non saber perder e pésimo non saber gañar. É consciente a autoridade de que os veciños, sinalados como díscolos e descastados, axudan a pagarlle o seu salario e, a maiores, queiran ou non, o seu pasquín.Ante todo, non perdamos a calma.
Gábase vostede na prensa pontevedresa das pelexas que hai en Cerdedo por figurar na listaxe electoral do partido da Gürtel. Se así fose, todos, sen escrúpulos, a cabalo gañador. Mais, de aquí a pouco, como non faga por estimular a demografía, a restra dos seus candidatos e o padrón municipal han ser a mesma cousa. De momento, Cerdedo perde dous concelleiros.
Créame cando lle digo que, por saúde democrática, a existencia do contrapunto, do debate, da confrontación de ideas é imprescindíbel para o progreso dos pobos. Xa que logo, evite fachendearse de que non ten rivais e laméntese de gobernar en soidade. Non hai nada máis perigoso ca o endeusamento e vostede xa revela algún que outro síntoma.
Lonxe queda aquela aspiración de converter Cerdedo nun concello dormitorio, o paraíso da segunda vivenda. Algo ten este territorio que escorrenta a xente de fóra e mais a de dentro. Non habendo solución, conformémonos pois coa figura, meritoria ou merecida, de concello tanatorio. Morrer hai que morrer.
Volvo ao seu arrebato narcisista e resumo, finalmente, o balance da súa década prodixiosa: 20 páxinas de piche, 5 de formigón, 3 páxinas de puntos de luz, 37 fontes, 17 lavadoiros e un lote de churrasqueiras. Sabendo que o uso da lavadora eléctrica se popularizou nos anos 60, sabendo que a auga da traída é tamén unha conquista do pasado, sabendo que a vaca é, en Cerdedo, fauna en extinción, sabendo que non hai nin xente, nin humor, nin cartos, nin permiso de queima, para facer grelladas, os seus investimentos son, cando menos, anacrónicos e reiteradamente desaxeitados. Así mesmo, as comunidades de montes deberan reflexionar sobre a pertinencia das obras que se executan co seu diñeiro.
A comisaria de Política Rexional da Unión Europea e a secretaria de Estado de Orzamentos e Gastos (a súa correlixionaria) esixen “Menos cemento e máis coñecemento”; en Cerdedo, mallan en ferro frío.
Do timo do Sangal xa falei abondo. U-los postos de traballo? U-la parcela de monte comunal? No tocante á Escola Infantil e os parques de randeeiras, é triste realidade que en Cerdedo só figuren censados 32 nenos menores de 10 anos (fonte: IGE). Segundo imos comprobando, a redacción do catálogo dos bens culturais do recén-aprobado PXOM (que demorou unha década) semella que a fixo un can cos dentes. Na escolma dos “Ecos de prensa” aplicouse a censura. No capítulo “Promesas”, salientamos máis piche e, entre outras fantasmadas, a da “área recreativa” que, en ausencia sequera de proxecto, anúnciase botando man dos equipamentos de a saber onde. O papel ten conta do que lle poñen.
O concello de Cerdedo arrastra un problema que require urxente solución: a perda de poboación (a forza vital, a razón da súa existencia). Enfastía comprobar como, allea á realidade, a xestión municipal, moi dada á megalomanía, obcécase no ancheamento de estradas (infrautilizadas), na construción de avenidas, rotondas, viadutos, variantes... A burro morto cebada ao rabo. A campaña informativa “Máis en Cerdedo” de fomento do empadroamento é, a todas luces, ineficaz, porque non persegue os fins que enuncia, senón manter o status dunha autoridade que non predica co exemplo.
Ninguén lle discute o apoio popular, polo que tampouco se lle vai negar o mérito de levar apegado á poltrona dez anos. A maioría é quen de albiscar os seus méritos, sexa como for, todos concordamos en que o listón herdado estaba a rente do chan.
No eido turístico, moito nos aledamos de que caese, por fin, da burra, non obstante, para implantar en Cerdedo un modelo de explotación turística sustentábel, non abonda con manter limpos os camiños. O plan esixe salvagardar a integridade dos nosos valores paisaxísticos e patrimoniais (lembre o arrebato carballicida, non esqueza o AVE que nos vén enriba), encher de contido as rotas de camiñada e dignificar todo aquilo que desexamos mostrarlles aos nosos visitantes.
Desgrazadamente, non somos un prodixio de hospitalidade. As aldeas esmorecen carentes de “horizonte”. Pedre é unha sombra do que foi. A Eira da Pena dá, literalmente, pena. Os nosos bosques son couto forestal da Celulosa. Os nosos ríos, chope das hidroeléctricas. O Museo da Pedra pouco máis ten ca a súa ambiciosa denominación. Como é posíbel que non se presentase alegación ningunha á desfeita que a liña do TAV vai causar na parroquia de Pedre? Éche o primeiro caso de abuso institucional no que os veciños afectados responden co silencio. Por algo será. Dende o Concello concédeselle máis relevancia a un “paseo biosaludable” que ao benestar do pobo e á integridade das aldeas.
Conseguir que Cerdedo se convirta en destino turístico implica discernir a nosa singularidade, crear unha mínima infraestrutura, dotarse dun equipo humano solvente e implicar a veciñanza, fundamentalmente, a hostalaría local (en franca decadencia). Debemos, canto antes, sacudirnos o sambenito de que en Cerdedo “nada vai adiante” (vállanos de exemplo a arruinada escola de parapente). Por outra banda, constatada a súa habilidade negociadora, un plan industrializador que, de verdade, achegue prosperidade e postos de traballo, seguirá sendo unha quimera.
O colectivo Capitán Gosende leva anos traballando en prol da investigación e promoción cultural de Cerdedo e, sendo conscientes das moitas limitacións, demostrou que o sistema funciona. Os froitos da experiencia ofrécense de balde para quen os queira pór en práctica. Lémbrolle, con orgullo, unha pequena mostra do labor realizado: máis de 2.600 persoas guiadas polo monte do Seixo, a Montaña Máxica, e perto de 600 polo “Pedre milenario”. Estas actividades, desenvolvidas con humildade e sen ánimo de lucro, deixaron riqueza en Cerdedo.
O espazo arqueomítico do Seixo, convertido con esforzo e grazas á internet nun referente, segue sendo para vostedes un interesado e patético parque eólico. A montaña do Seixo abrangue cinco concellos (clónicos), así e todo, Capitán Gosende sempre fixo por priorizar os intereses de Cerdedo.
No eido das descubertas, sumamos 10 gravados rupestres e a localización de sete depósitos castrexos en Cerdedo. Moito máis non se lle pode pedir a un entusiasta voluntariado. Esta “pandillita” fai gala da súa independencia. Poderanse acadar máis ou menos obxectivos, pero, polo menos, nós non chuchamos da teta do erario nin nos moven intereses electorais. Pola contra, a súa Concellaría de Cultura, valéndose dun mausoleo infrautilizado, non programa outra cousa ca cultura enlatada.
A ponte de Santo Antonio data de época medieval, é dicir, un chisco anterior á súa chegada ao poder. Os recursos naturais e paisaxísticos, dos que tanto fachendea (e ao mesmo tempo desvirtúa), antes de figurar no seu programa, xa constaban no primeiro libro da Biblia.
En conclusión (2005-2015): 10 anos máis, uns 500 cerdedenses menos.
..
.
↧
QUEN É O CAPITÁN GOSENDE? ( I ) - Faro de Vigo (3-5-2015)
.
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
Na primavera do ano 1589, o capitán Xoán de Gosende e Rascado e mais o seu morgado, o capitán Alonso de Gosende e Quinteiro, dos Gosende das Raposeiras (Meilide), chefiando as milicias de Terra de Montes, acoden en auxilio da vila da Coruña, asediada pola frota corsaria da raíña Isabel I de Inglaterra.
O transo da defensa da Coruña enmárcase no contexto da chamada guerra anglo-española que se estenderá ao longo de case vinte anos, dende 1585 deica 1604.
Na amañecida do 4 de maio de 1589, unha podente escuadra, integrada por perto de 200 naves, apóstase en fite ás costas coruñesas. Ao mando da temíbel English Armada vén o almirante Sir Francis Drake. O goberno das tropas de desembarco correspóndelle ao xeneral Sir John Norreys.
A gornición e o pobo da Coruña, en evidente inferioridade, axiña recibirán o apoio dos batallóns de milicianos, mobilizados polas autoridades das distintas xurisdicións do país. Os de Montes responden xaora á chamada. Os labregos, instruídos polos Gosende nas artes da guerra, pousan a fouce e o legón e empuñan agora picas, espadas e arcabuces. As forzas defensivas manteñen o inimigo alén dos muros da fortaleza de San Carlos e do castelo de Santo Antón.
O xeneral Norreys, tendo ao seu dispor un continxente de 17.000 homes, procede ao desembarco no areal de Oza, tomando, non sen dificultade, a parte baixa da cidade (A Peixaría) e causando unhas 300 mortes. A seguir, diríxense cara aos recintos murados. Na porfía, os asaltantes sofren a perda duns 1.000 efectivos, por mor da tenacidade dos herculinos. Malia a forte resistencia, o día 14, a artillaría británica consegue abrir unha fenda nas fortificacións. A situación inclínase, ende mal, do lado dos invasores. A moral dos nosos soldados semella decaer ante o embate do inimigo.
De socate, no fragor da loita, na ardencia do corpo a corpo, xurdiu arroubadora a voz dunha muller: “Quen teña honra, que me siga!!”. Eis María Pita, a carniceira coruñesa que, brandindo a pica do seu home, caído en combate, abateu con saña un abandeirado inglés, heroica determinación que insuflaría folgos nas fileiras da paisanaxe.
Revividas, as tropas galegas fan recuar o invasor. O día 16, os Gosende interveñen na refrega da ponte do Burgo, intenso combate no que resultan feridos varios mandos britanicos, entre eles, Edward Norreys, irmán do xeneral Norreys . O 18 de maio, 14 días despois do seu avistamento, as hostes anglosaxoas optan por embarcar, abandonando o noso litoral para non volver. A batalla da Coruña sáldase cun milleiro de vítimas galegas por mil trescentas inglesas.
Os “inimitábeis” galegos vingaban deste xeito a desfeita protagonizada pola Armada Invencíbel que, un ano antes, fora enviada por Filipe II ás Illas Británicas para loitar, como é sabido, contra os elementos.
Os capitáns Xoán de Gosende e Alonso de Gosende, pai e fillo, tornarán indemnes da lide, mais, non vivirán para inaugurar a décimo sétima centuria. Os despoxos de ambos os dous heroes, amortallados co brasón da “grande media lúa, tres luceiros e catro globos”, xacen baixo as lousas da parroquial de Cerdedo, ao pé da capela do Rosario que, en pago pola intercesión divina, dotaran e investiran con indulxencias papais.
Séculos despois, nunha tarde treboenta do verán de 1982, a señora Gumersinda Solla e o señor Vitorino Bouzán, os derradeiros moradores do pazo, transmitíronlle a un neno de Pontevedra (que tiñan por neto), a historia do capitán Gosende, unha anacrónica pantasma que, alertada polas bombardas do ceo, deambula cerimoniosa e marcial polas congostras das Raposeiras.
O primeiro de abril do ano 2012, ao abeiro da hospitalaria Casa Florinda (Pedre-Cerdedo), un grupo de entusiastas da cultura galega conxurámonos para, máis alá das boas palabras e da militancia de gabinete, demostrar con feitos a nosa adhesión inquebrantábel ao proxecto de conservación e promoción do patrimonio de Terra de Montes e, por extensión, da Galiza.
Os lazos familiares ou sentimentais dos integrantes do colectivo con Cerdedo propiciaron que se escollese este concello, paradigma da Galiza, como territorio de referencia e, así mesmo, como escenario das nosas primeiras intervencións. A denominación escolleita para o colectivo, Capitán Gosende, escusa máis xustificacións.
Capitán Gosende difire de moitos outros colectivos de natureza e motivacións semellantes en que é unha asociación exenta de cargos directivos e retórica estatutaria, aberta a todos aqueles que, afectos ao progresismo mais obviando matices ideolóxicos, queiran sumar o seu esforzo á ardua tarefa de reivindicación do noso acervo. O debate interno considérase síntoma inequívoco de vizo e louzanía. Suxeitos á dinámica do comando cultural, o noso leitmotiv inspírase no coñecido lema martiano “Facer é o mellor xeito de dicir”. Nestas porfiaremos até que os azos ou a saúde dispoñan outra cousa.
En Capitán Gosende non hai obrigas nin aliñación titular. O grao de compromiso demóstrase coa asistencia e participación nas diversas actividades e cometidos que adoitan escollerse por unanimidade (buscar, documentar, valorar e dar a coñecer). Por regra xeral, corta feira, no faladoiro do Eirado da Leña (Pontevedra), decídese a misión e o domingo vénse actuando. As presenzas non se gaban, as ausencias non esixen xustificación. Non estamos abonados ao martiroloxio, secomasí, aínda gozamos de dignidade abonda como para escoller con quen sentamos a unha mesa. Os que son o problema xamais nunca serán a solución.
Feitas as presentacións, recuemos, de novo, no tempo. En xuño do ano 1592, morto Alonso de Gosende e Quinteiro, a súa viúva, María Núñez, a requirimento do xuíz de Montes, fai inventario dos bens que gozaba canda seu home. O extracto da listaxe, transcrito por Rodríguez Fraiz (Protocolos de Xoán Sueiro, ano 1592), non ten desperdicio.
Velaquí, baixo xuramento, algúns dos haberes do 3º capitán Gosende a finais do século XVI: o casarío das Raposeiras coas súas herdades “no que vivían e moraban”; parte do muíño do Bustelo (ou dos Montinos, ou da carballeira de Meilide), xa por herdanza do falecido, xa por escrituras e títulos de compra. Media ducia de vacas (cinco animais adultos, unha xovenca e mais tres becerros); outros cinco animais; corenta roxelos (cabritos) e outros; tres porcas paridas e cinco bacoriños. Unha arca de castiñeiro de catro pés e trece fanegas, coa súas pechaduras; unha caldeira de cobre e un caldeiro pequeno e vello. Unha meda de centeo; dúas fanegas de millo (miúdo) e outras dúas de centeo. As leiras do Cachafal e do Agro do Val (O Ghordoval), a leira do Saighideiro (O Seidorio), a leira de Foce (A Foza) e As Revoltas de Augalonga, todas elas, entre outras moitas, sementadas de centeo. Unha vaca marela que se vendeu para sufragar as honras fúnebres do defunto. Outros tres becerros. Tres mantas de burel novas, de a tres lenzos; dúas de la, novas, de a dous lenzos; seis mantas de burel de a tres e a dous lenzos, usadas (“que andan polas camas”); lenzos de liño para dúas sabas; vinte e seis meadas de liño; dúas varas e media de xénero que gardaba o defunto para facer unha capa; cinco mesas de manteis novas, tres de liño e dúas de estopa, novas. Un carro de campo usado, dous xugos para bois, un arado de man e un tomoeiro de cedro, usado. Unha fouce e un legón; tres fouzañas de segar pan e un fouzaño de coller palla. Un trado vello. Unha decena de cuncas de pau e cinco pratos de pau; unha mesa grande de carballo na que se adoita comer e catro tallos para sentar. Dúas lanzas, unha longa e outra media, e unha espada de puño do defunto. A roupa do finado, de pouco valor, déuselles aos pobres. Oito galiñas e un capón, e esterco nas cortes e casas onde viven; dúas picañas de ferro coas que se saca o esterco. Unha xuntura cumprida para bois, xa usada, agás os adivais que son bos. Uns armarios de catro portas, xa vellos e rotos. Unha grade usada e vella. Unha arquiña pequena de porte de tres fanegas de pan. Un martelo de man de ferro. Tres touciños curados e dous untos de porco”.
Continuará…
.
.
.
↧
CAPITÁN GOSENDE DESCOBRE DOUS PETRÓGLIFOS EN PEDRE (CERDEDO)
.
.
.
![]()
.
.
![]()
![]()
.
.
.
.
.
.
.
.
O domingo 3 de maio, o colectivo Capitán Gosende deu cun novo gravado rupestre no concello de Cerdedo. O petróglifo, non catalogado, foi labrado na parte superior dun bolo granítico situado nas proximidades do lugar coñecido como Outeiro da Corva (denominación: “Petróglifo do Outeiro da Corva I”), no monte comunal de Pedre (coordenadas.- X: 546.729; Y: 4.707.684; alt. 540 m).
O gravado componse de 6 coviñas ou cazoletas, unha delas contida nun círculo. O conxunto presenta un avanzado grao de deterioro por mor dos axentes erosivos. A inscultura localízase a uns 400 m ao sudoeste da Laxa das Filloeiras (petróglifo descuberto por Capitán Gosende no ano 2012) e a uns 800 m ao sueste das primeiras casas de Pedre (O Salgueiro). Entre o O Salgueiro (N) e a Laxa das Filloeiras (S), Fomento proxecta abrir unha trincheira de máis dun quilómetro de longo (leste-oeste) e uns 80 m de ancho, infraestrutura da liña ferroviaria do AVE.
O domingo 10 de maio, a tropa dos Gosende bateu con outro petróglifo (2 coviñas), riscado na parte superior dun bolo granítico, situado a uns 25 m cara ao nordés do anterior (denominación: “Petróglifo do Outeiro da Corva II”; coordenadas.- X: 546.754; Y: 4.707.693).
A día de hoxe (10-5-2015), o número de gravados rupestres localizados en Cerdedo ascende a vinte e catro. Doce dos vinte e catro petróglifos foron descubertos polos exploradores de Capitán Gosende.
.
.
.
↧
↧
Xa está na rúa a segunda edición de "O RÍO DA MEMORIA. CARTAFOL DO RÍO DOS GAFOS".
.
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
↧
AS 7 MARABILLAS DE CERDEDO ( I )
↧
AS 7 MARABILLAS DE CERDEDO ( II )
↧
Presentación en Pontevedra do libro "EL HUMO DEL DIABLO" de FERNANDO SALGADO
.
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
↧
↧
QUEN É O CAPITÁN GOSENDE? ( e II ) - Faro de Vigo (31-5-2015)
.
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
.
.
O pazo das Raposeiras no ano 2002.
. .
O pazo das Raposeiras no ano 2012.
. .
O pazo das Raposeiras na actualidade.
. .
Doela brasonada do capitán Gosende.
..
O capitán Alonso de Gosende e Quinteiro, que establece o vínculo familiar nas Raposeiras (Meilide), é o tataravó do Padre Sarmento: “Este capitán Gosende é Alonso de Gosende, capitán das milicias de Montes, o que as conduciu á Coruña, cando veu sobre ela o Dracke [...] Este capitán Gosende e a súa muller María (Núñez?)[...] foran pais do meu bisavó Alonso de Gosende e os meus terceiros avós”.
Alonso de Gosende e Quinteiro ordena a construción do pazo das Raposeiras (a casa matriz), no que residirá xunta a súa muller, María Núñez. Asemade, o seu irmán, Xoán de Gosende e Quinteiro manda edificar o pazo e capela de Cavenca, aveciñándose, canda súa primeira muller, nesta aldea. Tras enviuvar, casa en segundas nupcias coa compostelá María de Castro, ascendente de Rosalía de Castro. Os veciños denominan o pazo de Cavenca “a casa de Rosalía de Castro”, argüindo que a egrexia poeta naceu ou viviu na antiga residencia dos seus parentes cerdedenses, os Gosende.
Após o falecemento de Alonso de Gosende, a súa viúva dispón construír a casa anexa (ao leste da matriz), para legarlle a vincular ao seu fillo Alonso de Gosende e Núñez (bisavó de Sarmento). Ambas as dúas construcións uníronse cun portal arcado en cuxa doela mestra se labrou o escudo familiar.
Alonso de Gosende e Núñez casou con María Lourenzo, irmá do crego Pedro Lourenzo, fundador da capela do Loreto, padroeira de Meilide (ano 1734, segundo lemos nunha inscrición da parede norte). Da unión xorde María de Gosende e Lourenzo (avoa de Sarmento) que casará con Alonso García de Ceraxe, natural de Augasantas (Cotobade). O matrimonio concibe, entre outros, a Alonso García de Ceraxe Gosende e Lourenzo que, á súa vez, contraerá matrimonio con Clara de Balboa e Sarmento, oriúnda de Samos. O 9 de marzo de 1695, vén ao mundo, no pazo das Raposeiras, o seu cuarto fillo: Pedro Xosé García de Ceraxe Gosende e Lourenzo Balboa e Sarmento (o Padre Sarmento).
Afastándonos de todo dogmatismo, sigo defendendo o que xa intuíra e avanzara en “Cerdedo na obra do Padre Sarmento” (2002): “Este fillo de Cerdedo, persoeiro insigne da Europa ilustrada, xamais esqueceu de onde era nin de quen viña sendo, xamais esqueceu a súa orixe galega e cerdedense”(páx. 17).
A inexistencia da partida bautismal en Vilafranca do Bierzo e as oportunísimas pescudas do profesor da Universidade da La Laguna José Santos Puerto (“Martín Sarmiento, natural de San Juan de Cerdedo”,Sarmiento. Anuario Galego de Historia da Educación, nº 12, ano 2008) confirman a natureza cerdedense do ilustre beneditino: “Que Sarmiento era natural de San Juan de Cerecedo (Zercedo, Zerecedo) aparece en la documentación del monasterio de San Martín de Madrid, a donde llegó por primera vez el 18 de mayo de 1710 con la intención de tomar el hábito benedictino. Como la toma de hábito era una decisión que debía acordarse en consejo, al día siguiente el abad de San Martín, Juan Bautista Lardito, convocó a los monjes que formaban parte del consejo. En el libro de actas quedó anotada la decisión tomada el 19 de mayo de 1710: “En dicho consejo su Rvma. propuso para el hábito de monje de este dicho monasterio a D. Pedro García, natural de San Juan de Zercedo en el reino de Galicia...”[...] En el libro de San Martín no hay referencias que relacionen a Sarmiento con El Bierzo. Lo que sí advertimos, es que un año después de la toma de hábito y en el acta de un acontecimiento fundamental para un monje, como es el examen que da paso a la profesión, nuevamente se dice que Sarmiento es natural de San Juan de Zerecedo, en Galicia”.
Reproducindo a esclarecedora descrición facilitada en 1745 polo propio Sarmento: “A casa da aldea das Raposeiras componse de tres, e vellas, unha grande no medio e outras dúas casas colaterais. A do medio ten unha xanela na sala, que mira dereita a igrexa de Cerdedo, case ao rumbo de noroeste”.
A casa matriz (“a do medio”), que data de finais do século XVI, abrangue unha superficie duns 70 m2. Cara ao leste, atópase a segunda das vivendas, de comezos do século XVII (superficie habitábel: uns 100 m2). No principiar do século XX, ambas as dúas construcións aínda se unían polo devandito portal brasonado, conforme se aprecia na recreación de Agostiño Portela Paz.
A mediados do século XVII, levantouse (cara ao sur) a terceira das construcións (superficie habitábel: uns 50 m2). In situ, a tipoloxía construtiva permite distinguir, no conxunto pacego, as estruturas orixinais dos engadidos.
O panel informativo, chantado polo Concello no camiño de acceso, omite, inexplicabelmente, a posibilidade de que o Padre Sarmento nacese naquel lugar.
O catálogo do patrimonio cultural de Cerdedo (PXOM, 2014) oculta a relevancia histórica da casa matriz (cuxa cuberta veu abaixo hai dous invernos) e nos mapas alusivos, identifícase erroneamente o pazo das Raposeiras. Nin saben nin queren saber.
Dende hai máis dunha década, os actuais donos do pazo das Raposeiras, aveciñados en Asturias, veñen manifestando con reiteración o seu desexo de converter en ben público as súas propiedades nas Raposeiras. En troco, apenas solicitan unha inxel inscrición, agradecido recordatorio de seus pais, os benqueridos e lembrados Gumersinda e Vitorino, e, unha vez rehabilitado o inmóbel, o seu emprego exclusivo para a promoción da cultura galega en xeral e cerdedense en particular (museo ou aula de interpretación). Neste senso, agradézolles de corazón as mostras de agarimo que, ao longo destes anos, me teñen dispensado.
Hai uns meses (verán de 2014), e polo mesmo motivo, os posesores do pazo dos Gosende entrevistáronse co rexedor local, obtendo como resposta a frialdade do desinterese. Na prensa de Pontevedra (20-12-2012), nun irreflexivo desaforo, a alcaldía cualificara as ruínas da casa grande das Raposeiras como “pésima palleira”. A sibilina autoridade, que ancheou e rebautizou a costa de Meilide co pomposo nome de Avenida do Padre Sarmento, consente, ao mesmo tempo, a derruba das paredes que o viron nacer, un edificio de indiscutíbel valor histórico para Cerdedo.
A maiores, os descendentes de Gumersinda e Vitorino desexarían que o escudo dos Gosende tornase a Cerdedo. De non ser posíbel reconstruír o arco orixinal, a doela brasonada dignificaría a colección do rimbombante e paupérrimo Museo da Pedra.
O 30 de decembro de 2014, unha delegación do colectivo Capitán Gosende entrevistouse co director do Museo de Pontevedra no seu despacho da vila do Lérez. Transmitímoslle a nosa preocupación polo estado de conservación do pazo das Raposeiras, a vontade dos propietarios de legarllo ao pobo e a abulia do Goberno cerdedense. Manifestámoslle, así mesmo, o desexo de fotografar o escudo que, custodiado de primeiras nas ruínas de San Domingos, leva máis dunha década lonxe da vista da xente (ao parecer, embalado nalgún almacén). O director da institución museística limitouse a trasladarnos o seu pesar persoal e a súa incapacidade institucional. Mágoa do Museo de Pontevedra, convertido nun tentáculo do caciquismo cefalópodo da provincia.
Como xa expuxen no “Inventario xeral da freguesía de Cerdedo” (2002), as operacións de compra (fálase de cinco pesos daquel tempo) e traslado do brasón resolvéronse a finais dos anos vinte do pasado século, axilizadas polas componendas dalgún preboste. Recepcionouna Xosé Millán, membro da Sociedade Arqueolóxica de Pontevedra.
Abafados por tanta ineptitude, un empresario da hostalaría local decidiu hai uns meses enfeitar o seu establecemento cunha reprodución en pedra a tamaño real (45x35 cm) das armas de Gosende. Alí reina dende aquelas o escudo para quen se queira reconciliar co noso glorioso pasado. Agardo que estes artigos vallan para satisfacer a curiosidade (ou inducida ignorancia) dos que, á vista do símbolo do que nós tanto nos honramos, preguntan: “E quen é o Capitán Gosende?”.
.
.
.
↧
HERDEIROS DUN TESTAMENTO ESCRITO NAS PEDRAS
.
.
.
![]()
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
↧
ALEGRÍA PARA OS MEUS DENTES (Faro de Vigo, 7-6-2015)
.
.
.
![]()
.
.
.
.
"O dente de leite" (ilustración de ANA SANTISO)
.
..
Hai uns días, o profesor e escritor Séchu Sende, coordinador do Equipo de Normalización Lingüística do IES Marco do Camballón (Vila de Cruces), púxose en contacto para solicitar a miña colaboración nun dos moitos proxectos culturais que o activísimo Club da Lingua leva a cabo coa axuda do seu alumnado:
“Estamos a gravar a xente maior do concello, pedímoslles que volvan á infancia e que nos digan que facían cando lles caía un dente de leite. Estannos chegando os vídeos elaborados polos alumnos e, de entrada, a nosa intención é editar un pequeno documentario cos testemuños recadados, que nos remontan a un tempo anterior á aparición do costume foráneo do rato Pérez. Antigamente, botábase o dente caído na borralla, no lume, enterrábase ou se chimpaba por riba do tellado... Gustaríanos abrir e pechar o vídeo con algunhas palabras túas sobre o tema. A nosa intención, despois, é levar este documentario ás escolas da zona e facer por recuperar, ou actualizar, os nosos ritos tradicionais. Aquí, por exemplo, guindábase o dente ao lume e dicíase: “Toma lumiño este dentiño para que o novo naza máis dereitiño””.
Antes dentes ca parentes, porén, considerando a tarefa moi oportuna e necesaria, non dubidei en sumar o meu granciño de area. Velaquí o meu tributo co que saúdo os amigos do IES Marco do Camballón e co que os animo a seguir traballando no enxalce da nosa cultura. A ilustradora Ana Santiso, aveciñada en Cerdedo, tamén se adhire, agasallándonos cunha das súas marabillosas ilustracións. Posuíndo abondosa ritualidade de noso, ben está promocionar o que é dun, deixando que o roedor Pérez (andrómena do xesuíta Luis Coloma) siga ripando nos dentes da realeza. Mil primaveras máis!
A ciencia do pobo distingue tres tipos de dentes: trinchantes (8), ghillos (4) e pisóns (20); ou o que é o mesmo: incisivos (os de diante, os da fronte, os do lume), cairos, cabeiros, caíños, canteiros ou queiros (caninos), e mais molares (queixais).
O individuo que os conserva todos garda na boca 32 pezas, 36 se lle saíron as moas do xuízo (ou do siso), vestixio da nosa primitiva dieta carnívora ou reminiscencia do sentidiño da humanidade prehistórica, virtude en franca decadencia.
A campá é unha vella cun só dente, o muíño, un bazuncho que só mastiga empregando as moas, e o allo, un bulbo ao que, cos dentes, lle papamos os dentes. Ten bo dente a persoa que come moito e de todo. Dise do galdrumeiro que ten dentes de frade ou tamén, o diaño no dente. Aquel que engole come a dente. Aquel que come e farta déixao polo dente.
Mudaron os tempos. Quen máis quen menos loce tras os beizos próteses ou aparellos correctores (óese brackets). Os sachos, angazos, dentellos, chantos ou chavellos, acabalados ou fincados coma pedrafitas na chaira das enxivas, son hoxe carautas do pasado. Pola contra, os pequeneiros son dentes de rato. Cara sen dentes fai os mortos viventes. Dentes rareiros, homes mentireiros.
Son mestre, non falo entre dentes cando digo que, ás veces, rínchanme ou tóranseme os dentes ao riscar o encerado co xiz. Mestres ou non, a todos nos castanexan os dentes (o triquetraque) cando agoamos co frío. De calquera xeito, por moita friaxe que veña, polo San Vicente perde o inverno un dente.
O cativiño inquedo e chorón pode que “estea cos dentes” ou que “botase os dentes” e estes son “os do leite” (ou “mamotes”), porque agroman e medran upados co formigo da nai. O neno, aos seis meses asenta e aos sete endenta. Ao pouco, os leitóns son substituídos pola dentición definitiva. Malia o dente que non deixa semente.
Non che me van caer os dentes por escribirvos estas liñas, porén, estou do computador até a moa do cabo ou, o que é o mesmo, téñoo debaixo dunha moa.
De orella a orella regaño o dente, non para trabar, senón para sorrir coma un inxel emoticono. Daquela, rime o dente. E dou coa lingua nos dentes para falar, para felicitarvos pola fermosa iniciativa.
Os ditos e costumes recollidos no voso traballo teñen o valor do ouro, o prezado metal que exhibían os nosos avós, bisavós e tataravós, para matar unha falta ou, en habendo posíbeis, todas (“Tenche na boca o Banco de España”).
Permitídeme que faga a miña humilde achega ao voso tesouro. En Cerdedo, os dentes de leite, desprendidos do seu nacedoiro, ou ben se gardaban gardadiños (nunha saquetiña, nun frasco, nunha caixa de mistos...), ou ben se guindaban por riba do paraño ou da cambota do forno.
Entre os meus amuletos, moito chama a atención unha pequena redoma de pílulas “Bayer” ateigada das pezas dunha primeira dentadura, unha dentame de leite completa. Descoñezo a sorte do seu dono, pero si a motivación da nai ou da avoa que os recadou.
Os dentes de leite, ciscados ao chou, non lles pasan desapercibidos ás bruxas galgantes. De os atoparen, móennos nas súas aceas e coa fariña confeccionan apócemas e bebedizos, e non para cousa boa. O pícaro, cuxos dentiños fican en poder do bruxedo, enferma do mal do anghinido. Se o dente o peteira unha galiña, o novo nace torto. Se a pita o engole, o que está de vir non vén.
Abril frío e fornos quentes, alegría para os meus dentes. Ben certo, a opción do forno tampouco é mala, pois é sabido que na capeliña onde se coce o pan noso de cada de día, as servas de Satán non ousan remexer, pois, de o faceren, axiña se acabarían transformando en borralla. Tiro este dente por riba do forno para que veña dereito outro novo.
En Quireza (Cerdedo) tamén se lle reza á santa Apolonia (a santa desdentada) cando un adoece co mal de dentes: Rógoche, santa Pelonia, que non me doia dente nin moa.
Como sempre vai a lingua para onde doe a moa, moito conviría andarlles cos dentes aos que denigran o noso idioma, mais, somos de natural pacífico. Así e todo, loitaremos polo noso con unllas e dentes e acabarano pagando dente por dente. O que non pode, cos dentes acode. Non o esquezades, a raposa muda de dentes, pero non de mentes. Só de pensalo, póñome a facer chatolas cos dentes. Ben certo é que, aínda que os teñamos entre dentes, non nos chegan para un dente.
Non son xurafaz desdentado e, aínda que o fose, debemos acostumarnos a lavar os dentes (lavar a boca) despois de cada comida, para que non acaben insinuando que se lle dá pan a quen non ten dentes.
Desexo que o meu limiar sexa do voso agrado, que non digades que o fixo un can cos dentes; que, cando o leades, non vos estale unha castaña nos dentes, aínda que, segundo a lei vella, a cabalo regalado non se lle mira o dente. Para que logo rexoubedes que son tan lacazán coma as moas de riba.
Agradézovos que me deixarades participar nesta vosa angueira. Tamén vos desexo longa vida e farturenta (que o gañedes cos dentes para comelo coas enxivas), e por tal, emprego un acaído esconxuro: Dente fóra, cagallón na cova.
.
.
.
↧
"FRONTE AO MAR", letra para o Himno do Antigo Reino da Galiza (Corte 10 do disco "Feito na casa" de Os Chichisos)
↧
↧
"EL HUMO DEL DIABLO" de FERNANDO SALGADO
.
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Para a presentación de “El humo del diablo” de Fernando Salgado, e co permiso da compañeira Belén López, ben poderiamos parafrasear o comezo dos chistes de indíxenas: “Isto eran dous de Cerdedo que foron presentar un libro a Pontevedra...”. Antes de rematar a piada, os da vila xa estarían regañando o dente. Os de Cerdedo témonos en pouco, porque somos conscientes de que, na montaña, a de profeta é unha profesión sen futuro. Os aldeáns nunca deixaremos de cheirar a vaca.
Debo engadir que sentar á mesa á carón de Belén e Fernando é un pracer, unha honra e un privilexio que agradezo a quen o fixo posíbel.
Poderiamos comezar así ou de calquera outro xeito, mais, xa que se cometeu a imprudencia de confiarme neste punto as redeas do acto, o meu instinto de “pecador de la pradera” acírrame a pedirlle a Fernando que, mentres eu ceibo a miña palla mental, el vaia liando un canuto de paisana, para que, no seu rular democrático, a combustión do cánabo dispoña os presentes e disimule que vou falar sen dicir nada.
Porque este libro, “El humo del diablo”, require unha lectura non convencional. Este libro non se debera ler, debérase fumar, bocalada a bocalada, enchendo a caixa do peito do bafo dos desherdados, para percibir o frémito dos invisíbeis. Este libro débese soprar con fruición, páxina a páxina, raia a raia, pipazo a pipazo. Estráñame que as autoridades sanitarias non lle esixisen ao editor engadir na contraportada algunha das súas mensaxes de advertencia, por exemplo: “A miseria mata”. Non hai porros tan feitos coma os que se lían coas follas do Novo Testamento.
“El humo del diablo” non é aconsellábel para ex-fumadores, para drogatas de postal ou para nostálxicos do “Supergen”. Estiven presente na premier do libro en Vilagarcía e tras seguir con atención a misa toda, díxenlle ao meu acompañante que necesitaba con urxencia ir fóra botar un cigarro. Consumín naquel bazuko legal como se non houbese mañá. Non somos nada, os fumadores aínda menos. A fin de contas, quen sabe se vai haber mañá; os yonkis vivimos ao día.
Son consciente de que mas ha pagar o corpo, así e todo, avéñome ao parecer de Hunter Thompson: A vida non debera ser unha viaxe cara á tumba coa intención de chegar a salvo cun corpo bonito, senón, máis ben, chegar desfarrapado, de lado, entre unha nube de fume, completamente desgastado e estragado, e proclamar en voz alta: Vaia viaxe! Porén, cando á psicodelia se lle acaba o butano, a ducha diaria non desmerece os “desayunaderos” de Mauthausen.
Sabina, outro yonki reputado, cantaría aquilo de: En la posada del fracaso, donde non hay consuelo ni ascensor, el desamparo y la humedad comparten colchón..., versos inspirados, probabelmente, nas reflexións de Aldous Huxley, antítese do paradigmático e novelado “home do traxe gris”: Vivimos xuntos e actuamos e reaccionamos os uns sobre os outros, mais sempre, en todas as circunstancias, estamos sós. Os mártires entran no circo collidos da man, mais son sacrificados illadamente. Abrazados, os amantes tratan desesperadamente de fusionar as súas illadas éxtases nunha soa transcendencia, mais é en van. Pola súa mesma natureza, cada espírito feito carne está condenado a padecer e gozar en soedade.
José Antonio Iglesias Prieto, o protagonista do libro, é un personaxe tan real como a morte mesma. A parábola do fillo pródigo, plasmada con mestría nesta biografía, é tan verídica que supera a propia ficción. José Antonio Iglesias Prieto, Toni, non é o Travolta-Tony Manero do filme Febre do sábado pola noite, máis ben, o Travolta-Vincent Vega de Pulp Fiction, coleguita do chunguísimo Samuel L. Jackson que, coma mantra, encomendábase unha e outra vez a elucidadora pasaxe de Ezequiel 25-17. Ezequiel si foi profeta na súa terra: O camiño do home recto está por todos os lados arrodeado pola inxustiza dos egoístas e a tiranía dos homes malos. Bendito sexa aquel pastor que, en nome da caridade e da boa vontade, saque os débiles do Val da Escuridade. Porque el é o verdadeiro gardián do seu irmán e o descubridor dos nenos perdidos. E asegúrovos que virei castigar con gran vinganza e furiosa cólera a aqueles que pretendan envelenar e destruír os meus irmáns! E ti saberás que o meu nome é Iavé, cando a miña vinganza caia sobre ti!
O neno Toni medrou como medran os nenos de pai maltratador e nai escrava. O deus xusticeiro nin estaba nin se lle esperaba, polo que o noso fillo de puta decidiu, motu proprio, ofrecerse en sacrificio para devolverlle o caos ao seu universo predicíbel. “Cómpre levar en si mesmo un caos para pór no mundo unha estrela danzante”. Palabra de Nietzche.
Na Galiza, a traxicomedia da droga ten nome de marisco. No clausurado pub “El Museo” de Vilagarcía, facendo honra ao seu nome, consérvanse os orificios de bala que, a semellanza do duelo de O.K. Corral ou da balasera do 23-F, son atracción do turismo de catástrofes: Antonio Chantada, alias Tucho Ferreiro, entró en el pub armado con un rifle calibre 38 especial largo. Se acercó a Danielito y desde apenas un metro de distancia le disparó a la cabeza. Cando o anxo exterminador viste o traxe de Batman, mesmo os fornidos leóns de bronce agochan o rabo entre as pernas. Houbo un tempo en que todos queriamos ser Sony Croquet. O señor 9 mm é o pastor que protexe o meu recto cu no Val da Escuridade...
É un feito, José Antonio Iglesias Prieto enmerdouse até as cachas: “En el calendario de un drogradicto no hay sábados ni compasión, cada jornada es igual a la anterior, una cuesta arriba, porque el único norte es conseguir dinero para seguir consumiendo”.
Quero e admiro a Fernando Salgado xornalista, escritor, taxidermista da actualidade. O noso amor espiritual forxouse a por de compartir a mesma enlamada trincheira. Os nosos corpos turbadoramente masculinos, musculatura ben perfilada a por de gadaña e legón, batuxaron naquel Cartucho de Terra de Montes, nome en clave: Cerdedo.
Malia que exiliados nos Miamis das Rías Baixas, mentres pescos e PTV’s se rebozaban en perico, nós orientabamos a nosa maltreita anatomía cara ao Vao de alén Cotobade, seguindo o ronsel que hoxe sucan lixeiros os corvos mariños. Ceguiños de radón sen cortar, experimentabamos o subidón, subidón e o subseguinte baixonazo que acarrexa a morriña. E outra vez a por máis. -Que fas esta fin de semana? -Vou a Cerdedo a pillar radón. Para que pisas a herba podéndoa fumar. En Cerdedo non hai mais ca herba e radón e unha insoportábel síndrome de abstinencia, un monazo que nin fala, nin oe, nin ve. Fernando é un toxicómano rehabilitado, eu, a cada pouco, coma alma en pena, fago 60 km para seguir meténdome a miña dose de merda.
Escribiu John Cashman: "Ábrese o terceiro ollo. Comezaba a somerxerme en min mesmo, a descender en espiral até o interior da miña propia carne. Xiraba, evolucionaba, retorcíame e trataba de conterme para non proclamar a berros a gloria e o terror de todo. Daquela, apareceu o ollo. Un inmenso ollo brillante suspendido no espazo. O ollo latexaba e lanzaba a través do meu corpo raios dunha luz ardente e de doces sons. Mais non era o meu corpo. De súpeto, convertérame no ollo inmenso e vía todo o que hai que ver. Era unha éxtase e, asemade, unha éxtase espantosa. Víao todo, comprendíao todo!”.
Dinosuaro da era protobotellónica, adoito me deixei engulir polo remuíño, pola vertixe, polos chanzos helicoidais do pub “La Cabaña”. Alí reinaba o Ollo. Aquela omnisciente deidade primitiva fitando impúdica para as criaturas da noite. “Dios es nuestro padre que está en el cielo, creador y señor de todas las cosas que premia a los buenos y castiga a los malos”. Non hai peor resaca que a do Licor 43.
De pe a pa, chapei o catecismo do fregués after hours. A miña penitencia chegou a acadar os quince botellíns de “Estrella Galicia”, a “estrella” dun país sen estrela. A perfección acadada na elaboración desta cervexa débelle máis aos meus riles que á experiencia acumulada por catro xeracións da familia Rivera. Lembro baixar con dificultade as escadas de “La Cabaña”. Non gardo lembranza de cómo facía para desenroscar a viaxe. Sei que para ir ao confesionario, cumpría pedir a chave.
Na “Cabaña”, uns copazos de arrincadeira. Despois, Cobián Rofignac, Benito Corbal, esquivando “capullos” e “capulleras”, potas e mexos. No “Chiringuito”, unha completa con cebola, non por acougar a larica, senón para vomitar o que a un lle quedaba de dignidade. A retirada, sempre de memoria. A vía do tren, perto da encrucillada da Parda e Salgueiriños, facía de fronteira. Ao outro lado, a Pontevedra oriental. A eliminación das barreiras arquitectónicas restoulle mérito ás retiradas. Na paz coma na guerra, unha retirada, aínda que sexa a tempo, sempre imprime no rostro a derrota do gilipollas. “En aquella tragicomedia cada sonrisa valía diez lágrimas”.
Moito lle sabe a Fernando agasallarnos con historias fronteirizas. O relato de Iglesias Prieto, Toni, é outro relato de fronteiras, de fronteiras esvaídas, xa que non existen derregas nin deslindes, non hai tal Checkpoint Charlie para quen ten alma de paxaro. Para a ave migratoria, mesmo un vasto continente fica reducido ao tamaño do átomo. Necesitaríanse mil libros coma este para dar explicado a nosa diáspora.
O relato de Iglesias Prieto, Toni, é tamén unha experiencia dantesca, o seu paralelo 38º percorría de leste a oeste a soleira do inferno. O mérito que se lle imputa a este coreano de Sanxenxo é ter ultrapasado a marca do Máis Alá e regresar, “vivito y coleando”, para contalo, para contarllo a Fernando Salgado, doutor Humphry Osmond.
Gábome de coñecer a Fernando, reporteiro puro sangue, e sei que entre as súas moitas virtudes sobrancea a paciencia do francotirador. Calquera outro sería incapaz de facer crónica política, incapaz de aturar algunha rolda de prensa sen sucumbir á euforia do que vai postísimo de grifa. Fernando Salgado ten a Deus agarrado pola chiva. Fernando Salgado “es el puto amo”.
O ñero Fernando Salgado reencarnouse en Iglesias Prieto, Toni, para relatar en primeira persoa a historia dunha xeración de nenos perdidos, sepultada baixo a amnesia dun pipicán, un colesterolódromo e uns grandes almacéns. “Y aquí no ha pasado nada”. A vinganza dos “deshechables” consumarase o día en que os mortos viventes tomen consciencia e bailen na Peregrina o Thriller de Michael Jackson.
Zuko, zuko, bazuko: gasolina, cloroformo, ácido sulfúrico, queroseno e unhas areas de éter. E a poesía xurdía, oh prodixio!, naquel escenario apocalíptico coma o fento agroma teiumudo no asfalto da AP-9. No “Callejón de la Muerte” gobernaba un xuíz tan implacábel coma equitativo. Harry el Sucio non che anda con hostias, se hai que perder os dentes, pérdeos o paria e tamén os ha perder o Odontólogo.
Con catiúscas, lanterna no casco e a carta de vacinación ao día, descendeu Fernando aos sumidoiros do submundo, seguindo o rastro do rato que, no fuxir de si mesmo, líbrase do gato para ir caer nas poutas do falcón. A receita da supervivencia “está a buen recaudo en una caja fuerte de Estados Unidos”.
No relato de Toni o Coreano chama a atención, endiañado paradoxo, a súa habelencia para arranxar nos motores, ao tempo que, coa mesma habilidade, se afanaba en escarallar a súa maquinaria. Fe en Dios e ferro a fondo. “Non queremos un mundo onde a garantía de non morrer de fame se compense coa garantía de morrer de aburrimento”. Leña al mono.
En Aracataca, coma nos soportais de Sindicatos, o realismo máxico emana “de las pulgas y los perros secos”. No alucinado periplo deste rocinante de 6 cilindros e 170 cabalos, “la belleza y el horror eran vecinos”. Dende o verde exuberante do manglar colombiano até a estática praza da Verdura: “Ars cum Natura ad salutem”. -Metémonos unhas raias? A miña, en caldeirada.
Toni, Torete, Lute, Vaquilla, “pregúntate quien eres los domingos por la mañana”. Eu son Kim Jong-Un, “un rolito de Bogotá”, unha Miss Universo, e gústame ter a neveira chea de carnes, chourizos, ron, güisqui e auga de coco e a música soando a toda pastilla. Os de Corea comen area e os do Rial comen merda do curral. Ñero, pilla unha dose de “mételo hoy y sácalo mañana” que esta noite imos a Canelas. No primeiro mundo, fabela dise “casas baratas”.
Germán Piffano, un antropólogo dos que emporcan os zapatos, levantou a pedra do Cartucho e as miñocas ficaron expostas ao sol ecuatorial, retorcéndose coma galos sen cabeza. Inferno e Paraíso: Sólo los mataron y en la acera están, se mueren al sol, cuántos muertos más. Muchacho, pásame los fósforos que El Cartucho va arder. Muchacho, pásame los fósforos que El Cartucho va arder.
Iglesias Prieto, Toni, pasou da Misericordia á Perseverancia, sen metadona, sen acupuntura, sen parches de nicotina; resucitou ao terceiro día; emerxeu do coma porque estrañaba o hoxe e o mañá, o afecto, a familia, chorar a súa nai morta, “hacerte el amor en los rincones, el ver las huellas de tus pies mojados en el pasillo de la casa”.
“El humo del diablo” é un taboleiro de güija do que se valeu o autor para invocar unha pantasma. Fernando Salgado recomenda o seu consumo responsábel, porque, na fondeira da alma todos agochamos o cadáver dun policía enterrado coa súa moto. “A droga é o caramelo da indixencia”.
.
.
.
↧
A REVISTA "IRIMIA" (nº 914) ENTREVISTA O COLECTIVO CAPITÁN GOSENDE
↧
AS PEDRAS QUE GOBERNAN O TEMPO ( I ) - Faro de Vigo (12-7-15)
.
.
.
![]()
.
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Dende o cimo do Outeiro da Corva
..
.
Empoleirados en Penaquetanxe
..
.
Os de Capitán Gosende temos por honra considerármonos “fillos das silveiras”. Dado o calamitoso estado dos nosos montes, acadar os cimos de picoutos e cotarelos esixe, adoito, expor a nosa anatomía ao rudo aloumiño de cachares e silvamachos.
Non hai queixa, as sesións de acupuntura xamais foron en van. A montaña é unha avoa ríspeta, mais tamén, xenerosa e comprensiva. A vella non esquece aboarlles a paga aos netiños que, semana tras semana, tornamos á aldea para sentar no seu colo e bicar as súas meixelas enrugadas.
A montaña quérenos, non hai dúbida, e nós deixámonos cativar polo seu engado. A montaña sabe como acirrar a nosa curiosidade, o noso desexo de saber, o noso degoxo polas larpeiradas que agocha na faltriqueira.
Comezamos o mes de maio na rebusca de gravados rupestres nas lombas do Outeiro da Corva, en cuxos penedos se riscaron as cruces de termo dos predios monteses de Pedre e Limeres (Cerdedo). As excursións deron os seus froitos, pois, tras a singradura, dous novos petróglifos (Outeiro da Corva I e II) caeron nas redes destes mariñeiros de auga doce.
O lema olímpico “Citius, altius, fortius” esporea o noso ánimo e a por de furar na matogueira, unha tarde de rechorida primavera, os nosos pés atinxiron a estrema do concello de Cotobade.
Alí, naquela verdecente atalaia, á beira da devasa de deslinde, érguese unha pena cornada que os naturais nomean Penaquetanxe (coordenadas.- X: 546.677; Y: 4.707.167; alt. 630 m). Na outra beira da devasa, unha cruz de termo tallada nun penouco salienta do lugar a súa vella condición de fito fronteirizo.
Fotografámonos arredor da impoñente Penaquetanxe, fermoso exemplo de pedra cabalada. A súa horizontal prominencia distínguese dende a distancia, visíbel, por exemplo, dende a N-541 que, ao lonxe, se precipita cara á fondeira do regueiro do Barco, nas inmediacións das Cortellas de Pedre. Moito ha mudar aquela bela panorámica cando se interpoña o viaduto do AVE.
Penaquetanxe (Penaquetangue ou Penacatanxe), a “pena que toca”, combina á perfección a sonoridade do chamadeiro coa súa pretérita e abandonada función. O topónimo é, de seu, un podente esconxuro.
Nun territorio en franco despoboamento, as escenas de pastoreo son estampas do pasado. Porén, non hai tanto, os pegureiros da redonda escollían as herbeiras do planalto para apacentar os seus rabaños. Os que botaban a vidiña no monte, sometidos ao arbitrio da meteoroloxía, ben coñecían as virtudes do penedo, encomendándose confiantes á súa protección.
Penaquetanxe posúe a selleira propiedade de esconxurar as treboadas. Penaquetanxe é un petouto avegoso do trebón, da chispa impredicíbel, do ceo relustrado. Penaquetanxe arreda o nubeiro eléctrico, garda bípedes e cuadrúpedes do fatal ferrete do raio.
Se o ceo rompía a falar por boca do trono (“Andan os zoqueiros por riba”; “Anda o demo a facer no carbón”; “Están arrombando os mobles no ceo”...), o pastor precavido empoleirábase no rochedo e ao pé do beirado, batía con forza o seu caxato naquel nariz de pedra que apunta cara ao norte.
Abofé, a xente mallaba no badal de Penaquetanxe acompañándose dalgún recitado (“Tente, trono, tente aí, que Deus pode (ou manda) máis ca ti!”) ou reforzaba o ritual invocando a mediación do Ecce Homo, da santa Bárbara ou do san Bertolameu: “Que onde san Bertolameu sexa nomeado, non caerá faísca nin raio; non se afoghará no río, nin se ha morrer a ferro frío...”.
A pedra percutida emitía unha xorda vibración, un tanxer imperceptíbel para o oído humano, mais, velaquí o prodixio, apazugador da ira do deus do trono.
A conta feita entre o relampo e o estrondo certificaba que a perturbación se ía afastando, arrastrando o perigo para alén do Seixo.
O costume de afastar o mal da cabeza dun para pousalo na do veciño non se restrinxe á esconxura do raio. É coñecida a fórmula coa que se libran os agros da néboa corriqueira e murchadora que, en Cerdedo, denominan “picañoa”: “Esconxúrote, neboerio, coas cornas dun carneiro; esconxúrote, neboeiro, volve (ou vaite) prós cotos do Ribeiro!”. Ao pouco, o fuscallo cesaba a súa galga, desapegaba da terra e os seus farrapos esfianchaban de vez en raiolas de sol.
En cada cimbra un petón para neutralizar a torboeira, rito prehistórico que, coa cristianización, asumiron espadanas e campás. Naqueles montes, cumes pedrosos coma o do Outeiro do Sino ou o do Sino de Goga (do lat. signu(m)“sinal”), poden corroborar, quizais, o emprego das pedras como campás (sinos).
O lugar de Penaquetanxe non só nos agasallou co misterio da súa maxia. A escasos metros, ao abeiro doutro penedo, achamos a boca dun tobo lobeiro. Na soleira, dous lobetos envurullados, acabadiños de nacer, aínda húmidos, indefensos, cativaron a nosa atención boa parte da tarde. A loba, dende a desesperada distancia, ben seguro, non nos quitou ollo.
Descendemos coa impresión certa de que, outra vez, a Deusa Nai beicera o noso esforzo.
Á semana seguinte recuncamos na busca do extraordinario. Manuel Fortes, o xeógrafo do grupo, trouxo novas doutra Penaquetanxe, semellante á anterior en morfoloxía e atribucións, mais localizada nas proximidades do Castro Toraxe (a uns 5 km cara ao sur da primeira e a uns 2’5 km cara ao sudoeste do lugar de Caroi), terra dentro do concello de Cotobade. Cónstanos, así mesmo, a existencia doutra Penaquetanxe no lugar de Cerdeira, concello de Xunqueira de Ambía (Ourense).
Repetindo o itinerario que, hai anos, nos levara á aldea abandonada da Coenllosa, deixamos o transporte na chaira da Coutada e, cruzando a chagorza de Lagaceirame, fomos dar á Penaquetanxe de Toraxe.
Segundo o arqueólogo Santos Estévez (“Catalogación dos xacementos arqueolóxicos do concello de Cotobade”, Gallaecia, 1998), o topónimo Castro Toraxe “non revelou a presenza dun recinto castrexo”. Secomasí, situados na base do pedroso outarelo, non puidemos conter o pulo de chegar á cimeira. A ascensión non foi doada. O descenso, épico. Sucesivas camadas de matorreira seca ocultaban furos e fochancas, a vexetación nova, rexa e pugarenta, dobrabános en altura e atrapallou con crueza o noso avance.
Cando acadamos a pista forestal, quen máis quen menos semellaba ter padecido todas as estacións dun viacrucis. Por se non fora abondo, abelloados os tronantes, a tardiña reservábanos un espectáculo final de pirotecnia. Un nubarro negro estacionou enriba das nosas cabezas e, sen dó, descargou sobre os corpos suorentos e abafados unha bátega servida en grosas pingotas. No lenzo do Seixo, o arco da vella competía en efectos especiais cos relampos. As detonacións e a lucería semellaban obra dos fogueteiros da Revolta. Encomendámonos, non podía ser doutro xeito, a Penaquetanxe, e a súa providencial intervención preservounos de todo mal. O poeta cerdedense Otero Espasandín escribiría: Arco da vella, disparas a frecha do campanario ao corazón do ceo...( do poema “Sementeira”).
Tras a esgotadora xeira de Castro Toraxe, démonos dúas semanas de tregua (tamén houbo que corrixir un monte de exames) e con folgos anovados (“mono de toxo”), escollemos a orografía de Tomonde para dar continuidade á busca das pedras que gobernan o tempo.
Continuará...
..
.
.
.
↧