.
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.jpg)
.
.
↧
"O RÍO DA MEMORIA. Cartafol do río dos Gafos": Agarimosa carta de Antón Roel en "Diario de Pontevedra" (16-10-2014).
↧
IV ROTEIRO DA PANTALLA (Pedre-Cerdedo)
.
.
.
.
.
![]()
.
.
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
.
.
.
A ETNOGRAFÍA DA MORTE NA GALIZA, NARRADA AO VIVO POLOS SEUS PROTAGONISTAS
. .
.
.JPG)
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.JPG)
.
.
.
.
.
↧
↧
Vídeos da VII XORNADA DE LITERATURA DE TRADICIÓN ORAL (Lugo, 25-10-2014)
↧
CERDEDO NA ENCRUCILLADA (Faro de Vigo, 9-11-2014)
.
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
O concello de Cerdedo, formante da histórica Terra de Montes, abrangue 79’8 km2. Na actualidade, Galiza suma 314 municipios. Cerdedo comparte, canda Cuntis, o posto nº 158 por orde de extensión; xa que logo, falamos dun concello de tamaño medio (nin grande nin pequeno).
Cerdedo e Cuntis só coinciden no algarismo das dimensións, pois, ao respecto da demografía, o concello termal presenta unha densidade de poboación de 63’48 habitantes/km2, mentres que a de Cerdedo é de 24 hab./km2. Malia ter unha superficie semellante á de Cerdedo, o censo de Cuntis atinxe perto dos 5.000 habitantes. Daquela, queda demostrado que, en demografía, o tamaño non importa.
Cerdedo divídese en oito parroquias: Cerdedo, Quireza, Pedre, Folgoso, Parada, Tomonde, Castro e Figueiroa (do latín ficariola “figueiriña”). A forma “Figueroa” é un castelanismo recorrente no papelorio da administración local e na sinaléptica. A lingua galega, prescrita para a nosa toponimia, é o código empregado pola inmensa maioría dos cerdedenses.
Segundo fontes oficiais, en Cerdedo “destaca la belleza de sus paisajes, la frondosa vegetación que en la mayor parte aún no sufrió la transformación por parte del hombre”. Afírmao a ambigua autoridade e un xa non sabe se quere expresar gozo ou consternación. Convido os nosos visitantes a circular por calquera das estradas cerdedenses e a constatar a corta indiscriminada padecida polo arboredo autóctono que as beireaba. Un bo exemplo é o vial de Limeres e, en concreto, a fraga coñecida pola Arnela. No seu día, a autoridade deu orde de cortar polo pé aqueles carballos, argüindo a mellora da seguridade viaria. Consumado o arboricidio, os veciños demándanlle arestora ao Concello (polo momento, en van) a colocación dunhas varandas (“quitamedos”) para evitar que os vehículos (e os seus ocupantes) se precipiten polo cavorco.
Sen abandonar o asunto de “la belleza de sus paisajes”, aínda son perceptíbeis na foresta de Cerdedo as secuelas dos incendios de 2006. Neste senso, a vexetación desbocada, que fai intransitábeis os montes e inhabilita boa parte da terra de labor, é pólvora á espera doutro misto traizoeiro. O desmando da matogueira é un dos efectos do absentismo e do cese da actividade agropecuaria (é dicir, do despoboamento); unha doenza agravada pola inexistencia de contramedidas eficaces.
A paisaxe de Cerdedo, agás pequenos redutos aínda libres da man de “el hombre”, caracterízase polas aldeas en proceso de abandono e ruína, unha chea de camiños atuídos, o feísmo individual e comunal, a anárquica eucaliptización, as repoboacións mal xestionadas, unha hidroeléctrica en cadanseu río, un parque eólico en cadanseu monte (as intencións tamén contan), e unha liña de ferrocarril que, entre viadutos e trincheiras, arrasará a malfadada parroquia de Pedre. Tampouco me saen do sentido o tendido eléctrico por riba da ponte e da ermida de Santo Antonio e a casa natal do Padre Sarmiento vinda abaixo, selleiras iconas da nosa localidade.
Para engadirlle máis dramatismo ao asunto, dispón hoxe a autoridade de 462.000 euros (diñeiro de todos) para investir nunha “ruta por el entorno del río Seixo”. Do total, 154.368 euros destinaranse a “la puesta en valor de las cascadas de Cavadosa y la restauración de varios molinos”. Acompañando a enxurrada de morteiro beige para encintados, proxéctase, no mesmo río e ao mesmo tempo,unha captación e traída de augas para 3.000 usuarios por valor de 1’2 millóns de euros (diñeiro de todos). Os veciños do núcleo de Cerdedo (os únicos beneficiarios) non chegan aos 400 e minguando.
Que criterios se empregarán para “restaurar” esta bela mostra de arquitectura tradicional? Que se entende por “restaurar”? Patrimonio debera actuar de oficio.
Ao respecto, xa en Faro de Vigo (6-1-13), indiquei que a Veiga dos Muíños, na ribeira do Lérez, cumpría todos os requisitos para se converter, a pouco que se axeitase, nun extraordinario reclamo (aliñamento de cinco muíños, de todas as tipoloxías, e mais un serradoiro). Mágoa que o viaduto do AVE vaia fincar os seus piares naquel recanto único.
En definitiva, o atractivo de Cerdedo perdura apenas no seu perfil orográfico. Agardo pois que o subsolo da montaña non agoche coltán ou calquera outro potosí que esperte a cobiza da megaminaría. O lobo non anda por lonxe.
Para converter o turismo en fonte de riqueza, non chega con manter expeditas as vereas, é preciso, de primeiras, decidir que faciana lle queremos mostrar ao mundo, facer inventario dos nosos activos, preservalos, enchelos de contido, promocionalos axeitadamente, formar guías, establecer acordos coa hostalaría local e non vender fume (p. e.: “la gastronomía del jabalí y la carne del monte Seixo”).Ao fío, a conservación da chamada “Rota das Pontes do Lérez” (PR-G113), ao seu paso por Cerdedo, non fai máis ca colleitar críticas negativas na internet.
Despacha a autoridade o asunto do patrimonio deste xeito: “los petos de ánimas, las mámoas, cruceiros, etc.”. Dedúcese neste caso que canto máis curta e abstracta sexa a listaxe dos bens, menos haberá que protexer (ollos que non ven, corazón que non sente). Nós, pola contra, facemos fincapé en que, verbo do patrimonio arqueolóxico, Cerdedo posúe, entre outros, unhas 75 mámoas, 25 gravados rupestres e 19 castros; bens, por suposto, ignorados, vulnerados na súa integridade e carentes da necesaria sinalización. Moito lle conviría a Cerdedo exhumar e facer visitábel calquera dos seus depósitos da Idade do Ferro.
Respecto á aldea de Pedre, non quero ser prolixo, así e todo, fago por reproducir a que é opinión maioritaria: aquela “aldea museo”, aquel “Combarro do interior” sucumbiu baixo a baldosa e o mobiliario urbano. Este modelo de actuación que tamén se aplicou en Quireza e Tomonde e que, polo que se infire, é “marca da casa”, só denota un agudo complexo de inferioridade. Que trauma empurra a transformar as aldeas en áreas residenciais? Como pretendemos vender a nosa salutífera diferenza, a nosa esencia, se facemos pasear o gando baixo a luz dos farois isabelinos?
Fai referencia a autoridade á “ilusión y ganas de trabajar”. É ben certo que a esperanza é o último que se perde, que até a morte todo é vida, etc. etc., pero é igualmente certo que de ilusións só viven os ilusos. En canto ás “ganas de trabajar”, entre os que xa non están en idade (a maioría), os que decidiron cambiar de ares e os que queren e non os deixan, Cerdedo está literalmente “parado”.
En canto ás “ayudas por natalidad”, é evidente que non supuxeron moito gasto, posto que, en 10 anos (2003-13), só viñeron ao mundo 75 novos cerdedenses. Pola contra, cómpre actualizar a decisión “de poner en marcha el Centro de día y residencia de mayores”, pois, o imparábel avellentamento da poboación esixe dotarse de instalacións máis amplas.
No eido das “obras públicas”, esquece a autoridade o uso indiscriminado de herbicidas nas beiraestradas e o innecesario (ou desmesurado) ancheamento do vial O Serrapio-Quireza, exemplo diáfano de severa modificación da paisaxe. En canto aos novos “locales sociales”, o Concello optou por aumentar a cota de feísmo, no canto de adquirir e habilitar algunha das construcións tradicionais. O das “churrasqueiras” ao pé das vivendas deshabitadas e as áreas de lecer infrautilizas son grotesco disfrace de normalidade.
A lectura das “mejoras en la playa fluvial de Cerdedo con la instalación de una nueva zona de juegos con campo de fútbol y vóley” podería levarnos a pensar que Cerdedo presentou a súa candidatura para organizar uns xogos olímpicos. A realidade é que as “melloras” se limitaron a acoutar unha leira con malla de balizamento de obra de cor laranxa que, como imaxinan, non é un prodixio de mimetismo.
O chamado “Polígono Industrial d’O Sangal” acolle só unha empresa, a coñecida pola “colchoeira”. En decembro de 2010, a fábrica de colchóns obtivo da Xunta o permiso para producir enerxía eléctrica fotovoltaica. A día de hoxe, contados son os cerdedenses que se benefician laboralmente desta industria.
O chamado “Museo da Pedra”, coa súa exigua colección esparexida polo chan e sen identificar ou interpretar, semella un mercado de pezas espoliadas, unha aldraxe á memoria dos arghinascerdedenses, entre eles o egrexio e esquecido Pedro de Monteagudo. Na biblioteca pública están censurados moitos dos libros que, ao longo destes anos, se foron editando arredor da historia e o tesouro cultural de Cerdedo.
De calquera xeito, o que máis vergoña e enfastío me produce é ver o presente e, probabelmente, o futuro de Cerdedo ligado a unha formación política convertida nun aberrante niño de corrupción.
..
.
↧
LORENZO VARELA, JOSÉ GORIS E A LAXA DAS FILLOEIRAS
.
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
↧
↧
MAZINGZ, ROBOT POETA
↧
Presentación do libro "O RÍO DA MEMORIA. CARTAFOL DO RÍO DOS GAFOS" en Pontevedra (Sala Sargadelos, xoves 20 ás 19:30 h)
.
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
Eu son do río
(Cantarela para os de Vaipolorío)
Mentres avante o río,
non serei pedra dormente
nin tallamar abatido.
Troita a contracorrente,
mentres avante o río.
Mentres o río asolague,
hei domear a silveira
que a miña ponte asoballe.
Raíña de sol na ribeira,
mentres o río asolague.
Porque eu son do río,
levada encanada
para o vello muíño.
Branca fariña de millo;
eu son do río. (bis)
Mentres avante o río,
non reinará primavera
sen ledo rechouchío.
Merlo bulindo na arnela,
mentres avante o río.
Mentres o río asolague,
hei axotar a nugalla
que o meu labor atrapalle.
Lúa na tona da auga,
mentres o río asolague.
Porque eu son do río,
airexa trenzada
na folla do brido.
Sombra ao pé do camiño;
eu son do río. (bis)
Vaipolorío,
os pés mollados
non teñen avío;
limpa alborada do Gafos,
Vaipolorío.
Calros Solla, 2010.
..
.
↧
"O RÍO DA MEMORIA. CARTAFOL DO RÍO DOS GAFOS": Reseña de Manuel Rodríguez Alonso no blog "BOUVARD E PÉCUCHET"
↧
PASANDO A PONTE DOS PADRIÑOS (Faro de Vigo, 19-11-2014)
.
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
.
..JPG)
.
A ponte dos Padriños, sobre o regueiro da Lomba, comunica as aldeas de Vichocuntín e Limeres. Malia carecer de cruz, o nome evoca, ben seguro, o antigo rito higromántico do enxembramento, o bautismo practicado antes da concepción ou durante unha xestación de risco. Este ritual de fertilidade tamén escolle por escenarios a Pontapedre e a ponte de Santo Antonio, en Cerdedo. En maio de 1710, Sarmiento, aspirante a frade, atravesou a ponte dos Padriños, camiño a Madrid, para se despedir dos seus parentes das Raposeiras (Meilide).
No primeiro de Santos, déusenos por pasar aquela humildosa pontella (8 pés de largo) e, no anfraito da carballeira, un conxuro de néboa distraeu os nosos pasos. Viaxamos no tempo, recuamos décadas mal precisadas e acordamos en casa labrega, ao aconchego dunha lareira fumegante. No firmamento da cambota, un refoleo de faíscas verteu no café de pota o solimán dos contos esquecidos. Unha muller idosa e sabia tomou a palabra. Escoitemos.
O Varelo, home santo
“O Varelo de Limeres era un pobre de solemnidade, un home ghrande e esfarrapado que andaba sempre cun pau polo lughar adiante. Non debía ser moi católico da cabeza, porque, sendo nena, así que facía alghunha trasnada, meu pai berraba: “Ti es coma o Varelo! Ti es tola coma o Varelo!”; porén, din que o Varelo era unha alma boa.
O Vareliño andaba polas portas. Debía ser un pouco aluarado, mais non se metía con ninguén. Acochaba os rapaces entre as pernas e puña a vara por diante pra que ninguén lles peghase. Mediaba polos nenos. Defendía os nenos pra que ninguén lles fixese mal. Naquel tempo, non había dó polas criaturas.
De primeiras, o Varelo viviu nunha casiña vella, aínda deben quedar as paredes. Despois, cando aquel quinteiro quedou sen xente, o pobo fíxolle un cuartiño -uns 5m2-, todo de madeira e cunha ventaíña. El non tiña nada con que se valer e a xente leváballe a comida; leváballe filloas, un chourizo -o que había naquel tempo-, unha cunca de caldo...
Morreu o Varelo só no seu cuartiño. Cando xa non puido ir mendighar, o pobo levoulle de comer. Uns pauciños en cruz pousados ao pé da porta indicaban que che tocaba a ti atendelo.
Eu nacín no 44 e xa non o coñecín. Nós viñamos da escola -el xa non existía- e metiámonos no cuarto do Varelo, porque nos facía ghraza. O cuarto do Varelo hai tempo que se desfixo.
E aghora crese que o lughar de Limeres e mais o seu monte están libres do lume porque é o Varelo quen os ampara. Ao Varelo tamén se lle pide pra que o tempo veña como ten que vir.
Nós vivimos fóra, no estranxeiro. Hai 7 ou 8 anos,cando aquí arderon os montes, a miña casa estaba soa. Nós viamos por televisión como ardía todo, e eu rogheille: “Varelo, que non me arda a casiña, que che hei paghar unha misa!”. Ardeu Pedre, as costas de Pedre, Chamadoira, Caroi...; ardeu todo, pero Limeres librouse.
Cando cheghei, fun onda o cura e ofrecín unha misa polo Varelo. O cura non ma quixo cobrar. Non me quero acordar, o lume estaba na costa de Pedre, na costa dos Padriños, estaba alí por Deán... Ardía todo e nós lonxe, que nada podiamos facer.
A ponte dos Padriños cruza o reghato da Lomba. Pola ponte dos Padriños baixaba a xentiña de Limeres levar o leite a Vichocuntín. Por aquel camiño baixaban os defuntos nunha esqueira. Por alí subiron a meu pai que botara enfermo moito tempo no hospital, en Pontevedra. Trouxémolo en taxi até Vichocuntín. De alí, nunha esqueira deica a nosa casa, que non había outro camiño. Meu pai morreu ao día seghinte. Antes de morrer, as súas últimas palabras foron: “Laika!”; acórdome ben. Meu pai era cazador e tiña unha cadeliña que se chamaba Laika. Papá puxéralle Laika, como a cadela que viaxou ao espazo. Aquela cadeliña era tan bonita que, cando meu pai a trouxo, dixo: “Vaise chamar Laika, como a que foi á Lúa””.
E a nosa faladora, enfiou unha historia con outra.
O astrónomo de Limeres
“Nunha casa do Lagharto, que está no alto do lughar, había un centro de espiritismo. Tamén había outro nunha casa do Meixón, onde vivía unha xente que estivera no Brasil. Todas as semanas ou cada quince días, xuntábanse alí unhas persoas. Tiñan unha mesa redonda, púñanlle un mantel branco. Alí traballaban naquilo, dicían oracións; non sei ben o que facían.
Conviña non te cruzar con eles cando viñan da xuntanza. Nunha ocasión, sobre da noite, alguén bateu no camiño do Portarregheiro cunha destas persoas. O do espiritismo mandouno coa vista prá veigha e non se sabe o tempo que botou durmindo, pois perdera o coñecemento. Esas persoas tiraban a xente do camiño cando pasaban.
O que presidía aquelas sesións érache un home moi intelixente. Seica fora o enxeñeiro das pontes de Burgos. Este home non estivera nas Américas, pero era moi intelixente. Traballaba a terra, tamén era o carpinteiro que facía os carros, era quen compuña os muíños, era o reloxeiro que arranxaba todos os mecanismos de por aquí. Era un home que predicía as eclipses e os cometas. Cando estaban de ver, levábanos prá súa casa, de noite, e mostrábanos todos eses misterios. Viamos cometas, eclipses e unhas estrelas que, no verán, desfilaban polo ceo. Ese home sabía de todo. Con el aprendiamos moitas cousas: “Rapaces, xa veredes como alghún día haberemos voar coma os avións; hannos pór un aparello no peito e voaremos coma os avións”, dicíanos.
Érache moi entendido na aghricultura. Cando tocaba estrar nas veighas, recomendaba: “Mirade, onde estea o pé de diante da vaca, chamades o carro; onde estea o pé da vaca, botades outro monte de esterco; non o botedes todo xunto”. Tamén: “Xa vos direi o día para sementar as coles, que as hai que sementar na lúa vella, senón esghrelan”. E tamén: “Corta os fentos na lúa vella de aghosto, que vas ver que cando os cortes tres veces seghidas, non hai máis fento”. Sabía de todo.
Este home tiña os libros que servían pró espiritismo. Dous libros e mais unha cruz. Tiña os libros pechados nunha pateira. Prohibíralles aos da casa remexer alí. Dicía que, se alguén abría os libros, podían ocorrer cousas moi ghraves. Houbo quen, así e todo, mirou nos libros, e perdeu o sentido. Eses libros non se podían tocar. Despois, aqueles libros ghardáronse nunha arca, nun faiado, e aínda están alí metidos, lonxe da vista da xente. Eran os libros que levaban para traballar toda a noite no espiritismo. Falaban cos defuntos, pero eles eran unhas persoas normais. Os libros non se tiraron, están ghardados. Eran uns libros neghros, bastante ghrandes. A cruz tamén era neghra. Disque, en Chamadoira, nunha parede, esconderon outros dous libros e mais unha pistola.
Érache un home moi apreciado no lughar, porque sabía moitas cousas e era moi bo veciño. El coñecía oito días antes, ou quince, que ía vir unha eclipse. Era un astrónomo.
Aquí hóuboche moitas historias. Eu fun ao San Bernabé baixar o santo ao regheiro. Mollabámoslle os pés ao santo e botabámoslle augha pola cabeza abaixo cun caldeiro, pra que chovese.
Todos os rapaces de Limeres e mais os de Chamadoira levabamos pan rebozado en ovo ao San Bernabé. Iamos na compaña dunhas mulleres. Alí o comiamos, sentados arredor dos carballos, e despois, puñámonos de costas á capela e tirabamos por riba da cabeza o pan que nos sobrara -nunca sobraba moito- e cumpría que caese no tellado. Xa non sei pra que era o ritual. Aquelas mulleres facían a cerimonia canda nós. Eran unhas mulleres moi beatas.
Lembro unha señora do Carballiño que trouxo onda o santo unha neniña que disque era muda, e marchou do San Bernabé falando. Aínda parece que estou vendo a neniña. Levarlle os rapaces ao san Bernabé cando teñen alghunha enfermidade ou alghún problema é costume vello. Din que san Bernabé é o santo dos rapaces...”
Tras a conversa, que deu para máis, tornei a Pontevedra sumido en fondas cavilacións. Ao chegar ao alto da Abeleira, tiven a sensación de que naquel punto quilométrico rexe unha porta dimensional que deslinda o soño da realidade.
.
.
http://www.farodevigo.es/portada-deza-tabeiros-montes/2014/11/19/pasando-ponte-padrinos/1134191.html
..
.
↧
↧
Reportaxe fotográfica da presentación do libro "O río da memoria. Cartafol do río dos Gafos" (Galería Sargadelos, 20-11-2014)
.
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
↧
ANTONIO RODRÍGUEZ FRAIZ, O CREGO NACIONALISTA (Faro de Vigo, 23-11-2014)
.
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Hai unhas semanas, entrevisteime con Augusto Fontam García na súa casa de Lourizán. Fontam é un adaíl do galeguismo, un veterano activista político e cultural curtido en mil batallas e, xa que logo, unha persoa experiente e descrida. Malia os seus moitos anos na trincheira, segue mantendo incólume a súa fe no pobo galego, segundo nos deixou prescrito o irmán Daniel.
Augusto Fontam presidiu a asociación Amigos da Cultura de Pontevedra, unha institución con case cincuenta anos de historia e que, na actualidade, entre outras moitas actividades, organiza, canda o colectivo Capitán Gosende, o Roteiro da Pantalla, que este ano acadou a súa cuarta edición.
A asociación Amigos da Cultura, constituída en 1967, foi distinguida en 2013 co Premio AELG (Asociación de Escritores en Lingua Galega), no apartado de “Institucións”.Na mesma edición, tamén foi galardoada a nosa ilustre conveciña Manuela Cortizo Medal, no apartado “Mestres da memoria”.
Augusto Fontam ingresou en Amigos da Cultura alá polo ano 1977. Á asociación cumpríalle unha renovación dos cadros directivos e dos obxectivos, reencamiñándoos cara ao enxalce da cultura popular e a reivindicación da esencia da Galiza, asumindo unha liña de actuación combativa e de denuncia.
Fontam aproveitou o coloquio para facer repaso pormenorizado de medio século de compromiso co país e, no seu relato, refolguexaba con luz propia outro egrexio cerdedense, o crego Antonio Rodríguez Fraiz.
Antonio Rodríguez Fraiz naceu na parroquia de Tomonde (Cerdedo) o 30 de novembro de 1912. Ordenado sacerdote en 1937, exerceu a súa vocación, entre outras, na pontevedresa de Campañó (período 1951-1995, ano do seu pasamento), circunstancia que lle valeu o apelativo de “o cura de Campañó”. A faciana “politicamente correcta” que a oficialidade nos pretende vender do personaxe dista moito, segundo o testemuño de Augusto Fontam, da realidade.
A adhesión incondicional e a entusiasta colaboración dispensadas por Fraiz á asociación Amigos da Cultura, propiciou unha estreita relación co noso entrevistado que, con coñecemento de causa, nos achega, arestora, un perfil inédito (ou escamoteado) do cronista de Terra de Montes, cento dous anos despois do seu nacemento en Cerdedo.
A seguir, reproduzo as pasaxes máis salientábeis arredor do asunto que nos ocupa. Cédolle a palabra a Augusto Fontam.
Rodríguez Fraiz e Amigos da Cultura de Pontevedra
“Un dos compromisos que adquirimos na asociación foi o de reivindicar unha serie de persoeiros do eido da nosa cultura, cuxa obra fora esquecida ou pouco valorada. Unha destas persoas, entre outras, foi Agostiño Portela Paz, aparellador da Deputación, debuxante, escritor e etnógrafo, represaliado en 1936 por republicano. Agostiño Portela Paz, pai do célebre arquitecto César Portela, era íntimo de Antonio Rodríguez Fraiz.
Agostiño Portela Paz e Antonio Rodríguez Fraiz, a lombos dunha Lambreta, percorreron Galiza, elaborando fichas de cruceiros, pontes, petróglifos..., seguindo o maxisterio de Castelao, Cuevillas e a órbita de Nós.
Agostiño Portela Paz, co gallo da súa proxectada homenaxe, entregoulle a Amigos da Cultura o inédito “O Trasno”, a súa derradeira obra, que sairía do prelo, en 1992, co patrocinio da Deputación de Pontevedra. Ao pouco, faleceu Portela Paz, non sen antes solicitar que o seu camarada Rodríguez Fraiz participase nos actos. En palabras de Portela Paz, “o cura de Campañó é unha persoa de confianza, de esquerdas, un cura nacionalista; é un dos nosos”.
Finalmente, contactei con Rodríguez Fraiz. Eu son anticlerical, tiña as miñas reservas, pero, dende o primeiro momento, descubrín unha persoa aberta, progresista, de xorne comunista. Rodríguez Fraiz, no ano 79, berrou no púlpito de Campañó que se Xesucristo volvese á terra, votaría Bloque. Hogano, non creo que votase polo ladroízo.
Rodríguez Fraiz reclamaba para Galiza o seu estatus de nación. Fraiz era xa, naquela altura, membro do Pedrón de Ouro canda Avelino Pousa Antelo. Pousa Antelo e Rodríguez Fraiz encarnaban no Pedrón de Ouro a postura máis contestataria. Rodríguez Fraiz acudía a mítines da esquerda nacionalista, cando o nacionalismo, en Pontevedra, aínda estaba en cueiros.
Non sen dificultades, celebrouse a homenaxe póstuma a Agostiño Portela. A exposición pictórica ocupou todos os andares do edificio da Deputación. Na escolla e distribución da obra pictórica, na redacción das notas de prensa..., Fraiz participou en todo. No acto, co salón da Deputación cheo, interveu Rodríguez Fraiz. O cura e mais eu xuntarámonos uns días antes en Campañó para preparar as alocucións e acordamos que ambos os dous pediriamos a independencia para Galiza, e así foi.
A asociación Amigos da Cultura instituíra a finais dos setenta os premios “Moucho de Prata” e “Ponla de toxo”. O “Moucho de Prata”, o galardón positivo, déuselles, entre outros, a Moncho Reboiras (in memoriam) e ao gaiteiro Ricardo Portela; o negativo, entre outros, á Celulosa. O “Moucho de Prata” tamén se lle concedeu a Rodríguez Fraiz. O acto foi en Santa María. Acudiu todo o Pedrón de Ouro e a intelectualidade de Pontevedra; tamén, os seus fregueses de Campañó.
Cando se dirixiu aos asistentes, Rodríguez Fraiz reclamou a liberdade dos presos políticos: “Pido a liberdade para os nosos irmáns presos nas cadeas españolas”. Fraiz non militou en partido político ningún, pero non comungaba co galeguismo reseso ou romántico; na década dos oitenta, Rodríguez Fraiz defendía as teses do nacionalismo. Rodríguez Fraiz, autor dunha obra inxente, home lido e viaxado, aplicaba no cotián, de xeito consciente e confeso, o que sentía e pensaba. Non só defendía as súas conviccións en privado, senón tamén en público. Fraiz identificouse coa cultura de base. Montou en Campañó a asociación cultural Campaniola que editaba unha publicación periódica. Non era dogmático, era detentor dunha ideoloxía natural. O sentimento manaba del. Cría no que dicía. Foi un idealista; un relixioso intelectual, controvertido a ollos da xerarquía. Rodríguez Fraiz non era un cura “comecocos”. Era ameno, humilde; tiña un falar grave, calmoso, nunca impuña o seu criterio.
En Pontevedra, chovese ou ventase, se ti ías ás oito da mañá á Alameda, topabas cun tipo alto, pantalón branco, guayabera, zapatos de biqueira, chupa de coiro heavy metal, pucha e un cartafol baixo o brazo; paseando só de acá para alá, todos os días. Porén, descoidaba a súa estética relixiosa. Vestía un saiolo branco cheo de lamparóns. Até lle teño visto silvas enganchadas nel.
O seu despacho en Campañó non era tal, era unha gorida. No corredor da casa reitoral había un banco que tamén era arcón, moi antigo, adobiado con motivos celtas. As galiñas andaban ceibas pola casa adiante, cumpría canear as cagallas. O seu cubículo, mal iluminado, enfeitábase con cerámica, moi antiga, de Sargadelos e de Celta, debuxos de Portela Paz e outras pezas exóticas. Coma todos os estudosos, era un pouco fetichista. Os andeis, cambados polo peso, sostiñan unha chea de libros vedraños. Papeis e documentos por todas partes. Orde caótica. Encol da súa mesa, os lentes, libros de consulta, caneta, bolígrafos “Bic” e os seus escritos, nos que chamaba a atención unha letra coidada. Moblaxe parca. Selecta austeridade.
As nosas conversas vespertinas sempre se acompañaban con viño ou café. “Pola mañá adoramos a Deus, pola tarde adoramos a Baco; agora xa parecemos dous curas”, dicía coa súa voz serea e amábel. Rodríguez Fraiz misaba en galego. Foi o primeiro cura que empregou a lingua galega na liturxia (en 1961, fronte á tumba de Castelao en Bos Aires). E misou en galego no Día da Patria a carón do sartego de Rosalía de Castro, en Bonaval.
Nunha ocasión, pregunteille: “Don Antonio, vostede por que estudou para cura?”. Respondeume: “Mira, eu estudei pra cura porque eramos nove irmáns, pasabamos unha fame neghra e, daquela, os nosos pais mandáronnos ao seminario, porque alí tiñamos a formación e a mantenza aseghurada”.
O cura de Campañó participou decote nos actos de Amigos da Cultura, tomando a palabra en repetidas ocasións e sempre belixerante. Converteuse para nós nunha persoa imprescindíbel. Gardo ouro en pano un exemplar asinado do seu libro “Castelao na alma dos escritores do seu tempo”. A dedicatoria di así: “Para Augusto Fontam, pregándolle ao santo Castelao que alumee a túa vida e a loita polo soerguemento, en todos os eidos, da nazón galega (outono, 1991)”.”
Moitas grazas polo teu esclarecedor testemuño, Fontam. Que pensaría o cura de Tomonde da caste política que hoxe lle anda a brindar homenaxes?
.
.
.
Ligazón ao artigo:.
.
.
.
↧
II ENCONTRO DE POETAS EN LINGUA GALEGA
↧
CUESTIONARIO PROUST no "CADERNO DA CRÍTICA" (Blogue de Ramón Nicolás)
↧
↧
DE RODRÍGUEZ FRAIZ A GARCÍA LEIRO (Faro de Vigo, 5-12-2014)
.
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
.
O cura Fernando García Leiro
..
O artigo publicado a semana pasada valeu para restituír a memoria de Antonio Rodríguez Fraiz. Metidos os cans na bouza, decidín deixarme levar polas corredoiras xa transitadas da súa ampla bibliografía.
Andado un anaco do camiño, fixen un pouso na vida e milagres doutro crego cerdedense, Fernando García Leiro (1866-1936), laudatio redactada por Fraiz, o seu paisano de Tomonde e avantaxado alumno, co gallo da serodia homenaxe que, fregueses e discípulos, lle dispensaron en 1972, cadrando cos cento seis anos do seu nacemento, os cincuenta e un da súa toma de posesión do curato de Cerdedo e os trinta e seis do seu falecemento.
A través da lembranza emocionada de Rodríguez Fraiz, achegueime a García Leiro e, asemade, recunquei nas atinadísimas reflexións que o cura de Campañó, no principiar dos 70, ofrece deste malfadado territorio. As pasaxes entrecomiñadas extraínas, daquela, do seu libro “Dr. D. Fernando García Leiro, obrero, sacerdote y maestro” (1972).
Fernando García Leiro, don Fernando, naceu en Cerdedo nunha casiña sita á beira da estrada de Ourense, “frente a la que tiene en su fachada una imagen de san Pedro”. Leiro veu ao mundo no seo dunha familia humildosa. A súa irmá, Filomena, casará con Francisco Cerdeira Xil, célebre compositor cerdedense, director dunha das bandas de música da localidade.
O neno Fernando acudiu á escola da aldea, onde cursou con brillantez os estudos primarios. Aos nove anos, a precaria economia familiar obrigouno a compaxinar a formación autodidacta co oficio de zapateiro. Non refugou o exercicio musical (intérprete de bombardino), guiándose, abofé, polo exemplo do seu virtuoso cuñado. Desenvolveu estas ocupacións dende 1876 deica 1891, data na que, contando 25 anos de idade, ingresa no Seminario de Santiago. Parafraseando o refrán, Leiro foi zoqueiro antes ca cura. En Compostela (1891-1908), acada o doutorado dándolle lectura á súa tese de Teoloxía, versada na omnisapiencia divina: “Deus distincte cognoscit omnia preterita, praesentia et futura libera”.
En 1905, ocupa a vacante de cura ecónomo na parroquia de San Martiño do Grove. No Concurso Xeral a Parroquias de 1907, obtén a praza na de Santa Xusta de Moraña. Fai efectivo o seu traslado en febreiro de 1909, tras rematar o doutoramento.
García Leiro botou doce anos en Moraña “feligresía de gran laboriosidad y buenas costumbres, aunque un tanto adulteradas por la superstición que alrededor de la santa titular y cultos lustrales, todavía presentes en nuestras gentes campesinas y sencillas que ven en cada fuente, regato o río algo que puede devolver la tranquilidad, la salud y la paz al cuerpo y al espíritu”.
Porfiou o crego García Leiro en combater a zuna dos “heréticos” morañeses. Labor en van, posto que, dende o albear da memoria, aquel pobo albisca na auga da fonte de Santa Xusta o prodixio da curación. Con certeza, o culto á santa é posterior ao culto á fonte cuxa devoción, acomodada aos intereses do credo cristián, exemplifica á perfección o sincretismo relixioso da galeguidade e, asemade, a estratexia do “quita ti, que me poño eu”, tan do gusto da Igrexa católica.
Nun folleto turístico editado polo Concello de Moraña, lemos: “Esta fonte pertence á tipoloxía das “fontes de cano” e, dentro delas, identifícase como “fonte de cabaliño”. Está constituída por un muro de cachotaría de granito que pecha o manancial, no que vai embutido un cano de pedra semicircular [...] O cano (hoxe, entubado) adiántase sobre unha mesa de pedra que serve de pousadoiro. Consta dunha inscrición que di: “Esta fuente se hizo a costa de santa Xusta V. y M. Año 1501”. A súa auga acadou moita sona, atribuíndoselle calidades curativas (disque se chegou a comercializar). Moita xente acudía para sandar doenzas, tanto físicas como espirituais. Isto escenifícase na Romaría dos Esconxuros (invocacións para espantar os demos e malos espíritos) que cadra o día da festa da patroa (o 19 de xullo). Crese que, para que obre a maxia, hai que seguir un ritual: facer un nó con follas de millo, empregando a man esquerda; asistir a unha misa e beber a auga da fonte”.
Din en Moraña que a fonte foi redescuberta a comezos dos anos trinta, despois de permanecer oculta durante moito tempo. O crego García Leiro foi o artífice da súa ocultación. Rodríguez Fraiz é explícito: “El nuevo pastor de Santa Xusta, respetuoso con las personas, pero intransigente ante la ignorancia y la superstición, uno de los primeros actos a realizar en la feligresía fue cegar el objeto del culto popular, la célebre “fonte de Santa Xusta”, visitada y venerada sobre todo en el solsticio de verano y en el otoño”.
Na web do concello de Moraña, engádese: “Parece que foi descuberta [...] despois de estar soterrada moitos anos, froito da revelación dunha muller que se lle apareceu en soños ao párroco. A sona das súas augas curativas, pois tiñan propiedades milagreiras para as feridas e outros males, estendeuse por toda a xeografía galega e atraía unha multitude de persoas, ansiosas por saborear a auga que sandaba todos os males. Mesmo se chegou a comercializar como xabón dentro e fóra da Galiza. Esta atracción durou algúns anos, ao longo da década dos trinta, e supuxo un importante movemento económico para a zona. Non obstante, as autoridades provinciais da época consideraban perigosa a auga da fonte e ordenaron que se cortara a subministración dun manancial que, segundo o seu criterio, proviña de debaixo do cemiterio”.
En Moraña, a Meca dos milagres, a Igrexa ben sabe o que é pactar co inmigo en prol da rendibilidade. Ao pouco de abandonaren García Leiro e a súa ortodoxia aquela parroquia, a fonte volveu deitar auga a chorro, para gozo dos devotos e alivio dos endemoñados e, de tanto meigallo e enmeigotado, os reitores da Santa Xusta adeprenderon a exorcistas e conciliaron o catecismo coa taumaturxia do allo que, naquel santuario, é apoteose. Tamén en Moraña, na parroquia de Amil, a comezos do mes de setembro, os fieis pasean en andas unha Virxe empapelada con moeda de curso legal. Os acólitos que arman a escolta, abríndose paso entre a multitude, berran compasados: “¡No se acerquen a la Santa!”. Moraña segue sendo tarefa pendente para os evanxelizadores.
O 9 de febreiro de 1921, Fernando García Leiro foi nomeado reitor de San Xoán de Cerdedo. O 20 de abril, a pé dende Moraña, fai a súa entrada triunfal en Cerdedo a toque de campá e comitiva musical.
Alén dos oficios relixiosos, investiu García Leiro o seu tempo na docencia e na atención dos enfermos e dos necesitados “a cualquier hora del día o de la noche allá se marchaba solo o acompañado de algún alumno que, a altas horas de la noche, nadie tenía mucho interés en acompañar, puesto que, tanto a la ida como a la vuelta, se ocupaba en preguntar la gramática latina, conjugar, declinar y demás elementos que se pudiesen desarrollar andando por caminos infernales”. O natural ascético e dadivoso do cura exasperaba a súa irmá Balbina que non daba feito a comporlle o atavío, pois, ao parecer, xamais lle preocupou o seu aspecto e sempre compartiu cos pobres a súa pobreza.
“Mahatma” Leiro dotou de electricidade o templo parroquial, favoreceu a construción da estrada de Presqueiras (ano 1924), trasladou a esmorecente feira da carballeira de San Xoán ao igrexario (onde hogano se localiza o cemiterio), non lles negou os sacramentos aos integrantes das sociedades agrarias, deulles tabaco aos fumadores menesterosos, promoveu as corais, integrando nas actividades culturais tanto a represores como a represaliados (o 36 estaba próximo): “¡Cuánto se conmovió su corazón de padre al conocer la trágica muerte de unos, la cárcel y el exilio de otros, la dispersión de los más y la violencia en todos, que todo lo parecía aniquilar y de hecho traumatizó de tal modo las gentes de Terra de Montes que todavía al filo de los ciencuenta años parece que no se han repuesto!”.
A piques de cumprirse os oitenta anos da contenda fratricida, aínda non deron cicatrizado as feridas. Os muros da igrexa seguen homenaxeando o franquismo, para incomodo da maioría e escarnio da legalidade e da xustiza.
..
.
.
.
↧
DE GARCÍA LEIRO A MÁRQUEZ IÁÑEZ (Faro de Vigo, 7-12-2014)
.
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
Da man do crego Rodríguez Fraiz camiñei pola vida do crego García Leiro e, aínda que entre estes dous persoeiros media un monte ideolóxico, non se nos escapa a pegada que o mestre deixou no seu discípulo.
Con dez anos, Antonio Rodríguez Fraiz ingresa na academia de García Leiro. O reitor de Cerdedo admitiu o rapaz, non sen antes sometelo a unha avaliación de coñecementos. O exame consistiu, entre outros atrancos, na resolución dunha conta de multiplicar e, no eido xeográfico, discenir a nacenza do río Lérez. Fraiz respondeu que en Aciveiro. Leiro retrucoulle que en Pardesoa. Ben certo é que o Lérez leva a fama e o Castro, a auga: “Don Fernando apenas necesitaba local para dictar las lecciones, era peripatético; el campo abierto, su gran aula; bajo los rocíos de la mañana, los calores del mediodía o los solpores de los hermosos atardeceres en la bocarribeira cerdedense, bañada por el bravío Lérez”.
A pasantía de Leiro en Cerdedo (alcouve de cregos) viviu os seus mellores momentos no decenio de 1925-35 (máis dun cento de alumnos). Canda Rodríguez Fraiz, o meu querido Manuel Monteagudo Ruzo, cronista da freguesía de Castro e vello socialista, foi outro dos seus discípulos distinguidos. Ambos os dous, capitanearon en 1971 a organización da póstuma homenaxe.
Aquel modelo de Igrexa pobre e identificada cos pobres, ortodoxa mais non intransixente, tolerante e aglutinadora, combativa coa superstición alienante, comprometida coa instrución das clases populares, abandeirada dun cristianismo de xorne social... Aquel modelo de Igrexa prendeu na vocación duns poucos iluminados, mais o molde rachou e, cos anacos, os pioneiros fixeron mortalla. Rodríguez Fraiz apunta: “García Leiro se adelantó cincuenta años a las ideas renovadoras de la Iglesia y al mundo de hoy”. Deberemos agardar até finais da década dos sesenta para que, na agra fertilizada do Concilio Vaticano II, xermolase a Teoría da Liberación: “Deus está a carón dos necesitados”. Hogano, séguese a esfollar na margarida.
Fólgame concordar que Cerdedo, baixo o edificante maxisterio de Leiro, anticipou o camiño de remuda que debeu emprender a Igrexa. Ende mal, o cura abandonou este mundo en decembro do fatídico ano 36. A dentame do nacionalcatolicismo asexaba tras a reconca da ponte do Barco.
Rodríguez Fraiz visita a García Leiro por derradeira vez un ano antes, no Nadal de 1935: “Apenas reconocía al que le hablaba [...] Físicamente se hallaba agotado, vivía solo prácticamente, apenas se alimentaba, unas veces porque no tenía nada, otras porque nadie se lo hacía. Sus ropas en estos momentos eran desastrosas, él que nunca se preocupó por el vestido; carecía de ropa interior, su sotana estaba rota a trozos [...] me dio la sensación de que a las once de la mañana tenía hambre, frío y sed. Al carecer de todo y vivir en la más absoluta soledad, sin familiar alguno a su lado, tomaba lo más fácil de conseguir; para aquella mente un tanto alborotada, cualquier bebida le proporcionaba un poquito de calma y breve bienestar [...] Difícilmente podrá darse situación más angustiosa que la de aquella vida que toda se había consumido en hacer el bien”.
En outubro de 1936, dous meses antes da súa morte, na prensa afecta de Pontevedra publícase que García Leiro doara 10 pesetas en beneficio do exército franquista. É evidente que alguén se valeu do seu prestixio e da súa senilidade para revestir de lexitimidade o sanguento golpe de Estado. Aínda hoxe, en Cerdedo, os que non gardan silencio afirman que “se a gherra non o collese nas últimas, don Fernando tería evitado os asasinatos, as malleiras e os castighos”.
Nove anos antes do seu pasamento, emprende García Leiro a materialización dun vello e arelado proxecto: “su mente creadora y corazón generoso, pensaron en nuevos modos de ejercer la caridad, la liberación de la pobreza en la ancianidad y la ignorancia [...] Pensó en la fundación de un asilo que redimiese tanta necesidad como él diariamente estaba viendo. Aquellos ancianos y ancianas arrastrándose por las corredoiras cerdedenses, hambrientos, casi desnudos, viviendo en chozas, a veces sin familia, enloquecidos por la necesidad, la ignorancia y el fanatismo [...] Esta alma grande trató de buscar la solución a este estado ‒pobreza e ignorancia‒en una casa-residencia y un taller-escuela en el que se capacitasen las gentes de Montes”.
Por moi boas que fosen as intencións do seu promotor, a obra non se tería levado a cabo sen o concurso do pobo: “era frecuente en la parroquia que cuando don Fernando pedía maderas para el asilo, se le mandase a la robleda, pinar o castañal a cortar lo que él indicase; sólo así, con esta cooperación, pudo conseguirse tan amplio y hermoso edificio, en momentos de la máxima penuria económica por la que atravesaba aquellos años Cerdedo y toda Galicia”.
Entre os elementos populares, solidarios coa benemérita empresa de Leiro, cómpre facer especial mención do mestre de cantaría Antonio Márquez Iáñez. Boa parte da información que posúo do meu bisavó materno Antonio Márquez extraína dos libros de Rodríguez Fraiz.
O apelido Márquez é abondoso na Terra de Montes, acadando en Forcarei e Cerdedo as porcentaxes máis elevadas do territorio galego. Meu bisavo Antonio debeu ser froito da unión dun meu tataravó Márquez, canteiro cerdedense, e unha tataravoa Iáñez, natural da provincia de Lugo (Vilalba?), a onde se trasladara por motivos de traballo.
Antonio Márquez Iáñez naceu, xa que logo, en terras luguesas no ano 1862. Roldando a trintena, veuse para Cerdedo, casou con Mariana Sueiro Cadavide (†6-2-1923), natural de Lourido, e aveciñou en Meilide, na casa familiar sita na Aldea de Baixo, onde naceu miña avoa Isolina Márquez Sueiro (1908-1988) e naceron os seus cinco irmáns.
Antonio Márquez herdou e asumiu, cara a 1910, o capital das súas tías, as Marcas, panadeiras solteironas, e, en concreto, a casa das Raposeiras (Meilide). Márquez Iáñez, mestre canteiro de sona, dirixiu obras por toda a xeografía peninsular.
Home laborioso e abnegado, consagrou os últimos anos da súa vida a facer realidade, de xeito altruísta, a encomenda de García Leiro, asumindo como propio o lema vital do abade de San Xoán: “Nada teño do que gañei, só posúo o que dei, sufro polo que neguei e o que gardei, perdín”.
Rodríguez Fraiz escribe: “Los trabajos dieron principio en el mismo 1927, bajo la dirección del maestro de cantería y carpintería don Antonio Márquez Yáñez [...] Las obras caminaron lentamente, una década después todavía no estaba concluído el edificio, que consta de dos plantas y sótano, casi pegado a la rectoral por el norte. Ideados los bajos para las cocinas, comedores, despensas y otros menesteres; el primer piso para residencia de ancianos, oficinas... y el tercero, residencia de religiosas y escuelas para jóvenes”. E engade: “Este artista, case en solitario, foi facendo as pedras e ano tras ano lovantando os muros, sin axudas nin cartos, namentras tivo mente e vida aquela alma chea de dozura, amor e caridade que foi o reitor García Leiro. Este vello canteiro non deixou de traballar no asilo mentras tivo vida”. Antón Márquez Iáñez bateu coa morte o 9 de abril de 1935, cando se dirixía, como cada día, á obra.
Tras a morte de Márquez Iáñez e García Leiro (un ano despois), a magna construción, a piques de ser coroada co loureiro, foi malvendida polo sucesor de Leiro na reitoría de Cerdedo, o crego Ventura Pérez Alvite, quen esfurricou perante unha mísera débeda. O prezo de venda do edificio non superou as 13.000 pesetas, cando o seu valor era infinitamente superior: “las mismas circunstancias que rodearon la tal venta fueron harto oscuras”. O inmóbel, que ía ser destinado a escola e centro de acollida da ancianidade desvalida, foi adquirido, en primeira e segunda quenda, polos próceres franquistas, aproveitando o chope no seu beneficio. A avellentada poboación de Cerdedo non se beneficiaría da construción dunha residencia para a terceira idade até 70 anos despois.
Antonio Márquez Iáñez foi soterrado no adro da igrexa de Cerdedo, ao pé da porta grande e a carón da tumba de García Leiro. A miña avoa, Isolina Márquez, e mais o meu tío avó, Xosé Márquez, sufragaron os gastos de construción do panteón familiar, fermosa á par que austera obra de cantaría, sito no novo cemiterio. Lese na inscrición: “Ano-Propiedade familia Márquez-1946”. Cando a clausura do cemiterio vello, os restos mortais de Antonio Márquez Iáñez e familia trasladáronse á oseira do novo panteón.
No dito panteón, ben no cinceiro, ben nos nichos, amais dos vestixios do meu bisavó Antonio, descansan, así mesmo, cinco dos seus seis fillos, entre eles: Avelino (†8-9-62), morto en estrañas circunstancias, crego de menores (ostiario, lector, exorcista e acólito) e alumno de García Leiro.
.
.
.
↧
ESGOTADA A PRIMEIRA EDICIÓN!!!
↧
Reseña de "O RÍO DA MEMORIA. CARTAFOL DO RÍO DOS GAFOS" a cargo de HÉITOR MERA (Faro da Cultura, 11-12-2014)
.
.
.
![]()
.
.
Seguimos apontoando a barricada, calquera outra estratexia é inútil.
.
.
.
.
.
↧
↧
"AMULETOS, TALISMÁNS E PEDRAS DA FARTURA. OBXECTOS DE PODER DA GALIZA TRADICIONAL"
.
.
.
![]()
.
.
Xa saíu do prelo o catálogo da exposición de "De rezos a conxuros. Amuletos, talismáns e pedras da fartura. Obxectos de poder da Galiza tradicional" (60 páxinas a toda cor. Prezo: 10 euros), grazas ao patrocinio da Fundación Liste (Vigo). Todo o diñeiro que se recade coas vendas redundará en beneficio do Museo Etnográfico Liste (http://www.museoliste.org/).
.
.
.
.
.
.
↧
Presentación en Vigo do catálogo da exposición "DE REZOS A CONXUROS: AMULETOS, TALISMÁNS E PEDRAS DA FARTURA. Obxectos de poder da Galiza tradicional"
.
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
↧
LITERATURA, ETNOGRAFÍA, AMULETOS, MÚSICA E REENCONTROS NO MUSEO LISTE
.
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
![]()
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
↧